Құдайберді Бағашар

Жан мен тән тазалығы

Алматы, 2024

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

Б 13

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Бағашар Құдайберді

Б 13 Жан мен тән тазалығы. – Алматы: «Таным» баспасы, 2024. – 160 б.

ISBN 9965-809-95-X

Еңбекте тазалықтың түрлері, атап айтқанда, тән тазалығы, жан тазалығы, қоршаған орта, құлшылыққа қажетті тазалық түрлері, кәсіп пен астың адалдығы секілді күнделікті өмірімізге қажетті тазалық үлгісі кеңінен түсіндіріледі.

Кітап тазалыққа ден қоятын жалпы оқырманға арналған.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 9965-809-95-X

© «Таным» баспасы, 2024

Кіріспе

Адам баласы дүниеге таза болмыспен келеді. Анасынан аппақ ақ уыз еміп өседі. Бұл кезде оның жан дүниесі де мөлдір су бетіне түскен ай сәулесіндей тап-таза болады. Ал дүниетанымы былғанбаған ақ парақтай тұп-тұнық күйінде тұрады. Шіркін-ай, сәби шақ балалық кездегі осы бір кіршіксіз мінезді өмір бойы сақтар ма еді дейсіз еріксіз. Мұқағали ақынның пәк күндерді аңсап, «Сәби болғым келеді, сәби болғым, Ана сүті аузынан арылмаған» деуі осындай аңсардан, адамдардың өсе келе барлық болмысын кірлетіп алатынына налығаннан туған сөз бе деп топшылайсыз. Адам тіпті өсе келе өзінің о бастағы сеніміне де қылау түсіруі мүмкін. Ол туралы хадисте «Әр сәби дүниеге мұсылман болып келеді. Кейіннен ол ата-анасы не айналасындағылардың ықпалымен христиан, яһуди не өзге дінге өтеді» делінген.

Тазалықтың өмірде алар орны ерекше. Күнделікті асымыздың таза болуы, бойымыздың тазалығы, тұрғылықты жеріміздің тазалығы, киім, қоршаған ортамызды таза сақтауымыз, тұтынған дүниеміз бен ниеттің тазалығы, жүректің ақтығы, тапқан табыстың адалдығы – бәрі де салауатты өмір мен баянды тіршіліктің негізін құрайды. Осы себепті халқымыз «Тазалық – денсаулықтың кепілі» деп білген.

Ғаламдағы күллі жаратылыс тіл жетпес әсем саз, шерлі назбен тазалықтың таусылмас жырын жырлағандай әсер береді. Мәселен, топырақты үнемі түрлі бактериялар, құрт-құмырсқалар мен жыртқыш құстар тазартып отырады. Кез келген өлексе көп өтпей топырақтың құнарын арттыратын тыңайтқышқа айналады. Соққан жел, жауған жаңбыр мен қар жер бетін тазалау міндетін атқарады. Сондай-ақ теңіздерде тазалықтың мінсіз жүйесі бар. Бойдағы қанды оттегі тазартады. Адам жанын рухани дүниелер тазартып отыратынын кім жоққа шығара алады? Білген жанға мұның барлығы Жаратушы иеміздің «Құддус» (тазалық сүйгіш) есімінен сыр шертеді.

Иә, әлемнің өзі тазалықтың мінсіз жүйесі сияқты. Тіпті аң-құстар да тазалықсыз өмір сүре алмайды. Бір ғана мысықтың тазалығының өзі неге тұрады?! Нөсер жаңбырдан кейін жер бетінің шаңы басылып, аспанның шайдай ашылғанын сан мәрте тамашалаған боларсыз. Демек, мұның бәрі – әлемде тазалық заңдылығының үйлесіммен жүзеге асатындығының ғажайып көріністері.

Жалпы жаратылысқа ортақ осы заңдылықтан адам да шет қалмақ емес. Алла Тағала Құранда өзі жаратқан пендесіне тән тазалығымен қоса жан тазалығын сақтауды бұйырған. Құранды тек таза кісілерге ғана ұстау міндеттелген.

Сүйікті Пайғамбарымыз тазалыққа қатты көңіл бөлген. Мәселен, тіс тазалығына аса мән берген. Сақалы, шашы мен тырнағы өсіп кеткендерге сыпайы түрде ескерту жасаған. Қол-аяқ, дене тазалығын мұқият қадағалаған. Аптасына ең кемі бір рет шомылып тұруды міндеттеген. Үсті-басы мен киім-кешегін мұнтаздай таза ұстауды өсиет еткен. Көпшілік орындарға (мешіт, қонақ т.б.) барарда үсті-басын ретке келтіріп, таза киім киген, хош иісті әтір себінген. Өзімен бірге үнемі айна, тарақ, мисуак және иіссу алып жүрген. Жағымсыз иістен қашқандықтан шикі сарымсақ, жуа секілді көкөніс түрлерін тұтынбауға тырысқан. Қоғамдық орындар мен қоршаған ортаны таза ұстауды ескерткен.

Айнаға қараған сайын «Я, Раббым, сыртқы келбетімді көрікті еткеніңдей, ішкі жан дүниемді де әсемдікке бөлей көр!» – деп тілеген. Ерекше жаратылған ақиық Елші рухани тазалық мәселесінде баршаға үлгі-өнеге көрсеткен. Күніне жетпістен аса Алла Тағаладан кешірім тілеп, жатса-тұрса зікірін тастамай, ғибадатын мүлтіксіз орындап, жүрегін таза ұстауға тырысқан. Кішіпейілдігімен, қарапайымдығымен, тақуалығымен, кешірімділігімен рухани дүниесінің мөлдіреген пәктігімен танылған.

Жалпы алғанда, тазалық – барлық уақытта өзектілігін жоймайтын қағида. Ол бүгінгі күні де өміршең. Тақырыпқа арқау болып отырған себебі де сондықтан. Қазіргі дәуірде адамзат тән тазалығын реттегенімен рухани тазалықта көштен қалғаны белгілі. Тән тазалығын жасауда толайым табысқа қол жетіп, озық технологияны жетілдіргенімен, рухани тазалық мәселесінде артта қалуы өкінішті-ақ. Бұған казино, бар, түнгі клуб, құмар ойындар т.с.с. әлеуметке қатысты істердің ырықтан шығып, заңға бағынбай кеткенін мысал ретінде көрсетуге болады. Бұл істе сауатты, көзі ашық азаматтардың да мүлт кетіп жататыны бар. Тән тазалығы мен жан тазалығын екі тізгін бір шылбыр етіп қатар ұстай алмағандықтан, оқыған, зиялы жандардың өзі тәкаппарлық, өркөкіректік секілді адамгершілікке жат қылықтарға бой алдырып жатады. Мәдениетті деген адамдардың өзі күншілдік пен қызғаныштан, өтірік пен өсектен, ғайбат пен жаладан құлан таза айыға алмауы мүмкін. Демек, тазалықты сыртқы әдемілік деп түсіну қате. Ең маңыздысы – жан мен тән тазалығын бір арнада тоғыстыра білу. Ішкен асың мен тапқан табысыңның ақ адал маңдай термен келуін қамтамасыз ету – Исламдағы тазалықтың артықшылығы болып табылады.

Қолыңыздағы кітап – осы мақсатта тазалықтың әр қырына тереңірек үңілуге шақыратын дүние. Еңбек үлкен бес тараудан құралған.

1-тарау тән тазалығы мен құлшылыққа қажетті тазалық түрлерін қамтиды. Онда: тырнақ, беті-қол, аяқ, тіс, көз, құлақ, мұрын тазалығы, шаш пен сақал күтімі тазалығына қатысты мәселелер, ғұсыл, тәйәммум, әйел кісілердің жеке тазалығы т.б. мәселелердің жай-жапсары сөз болады.

2-тарау қоршаған орта, үй-жай мен аула, жол, қоғамдық орындар мен мешіттің тазалығына арналған. Ауа мен судың тазалығы, діни тұрғыдан лас немесе таза болып саналатын заттар, нәжіс саналған затты тазартудың жолдары, бұған қоса ит асырау, шашты бояу, денеге сурет салу секілді күнделікті өміршең мәселелердің де үкімдері баяндалған.

3-тарау күнделікті тұтынып жүрген өнімдеріміз бен ас-судың тазалық үкімдерін тілге тиек етеді. Онда тамақтану гигиенасы, күнделікті тұтынылатын кейбір заттардың харам болу себептері, алкоголь мен шылым шегуге қатысты үкімдер қамтылған.

4-тарауда табыстың, кіріс көздерінің адалы мен арамы, тұтынуда ысырапшылдыққа жол бермеу мәселелері қарастырылған.

5-тарау жан тазалығын қозғайды. Онда жан тазалығын құрайтын жүрек тазалығы, тәуба, ықылас, тақуалық, әдептілік, турашылдық, түрлі жаман әдеттерден аулақ болу мәселелері сөз болады.

Жалпы алғанда, кітап қазіргі өмірге қажетті кең көлемді мәліметтерді қамтуымен ерекшеленеді. Оқырмандар жан мен тән тазалығының ауқымдылығымен тереңірек танысумен қатар, күнделікті өмірде туындайтын түрлі мәселелердің жауабын осы кітаптан табады деген үміттеміз.

Баспадан

Тазалықтың маңызы

«Ақылды адамға иман парыз, иманды адамға ғибадат парыз» деп Абай атамыз айтпақшы, адам баласының бұл дүниеге жіберілуінің түпкі мақсаты Жаратушыны тану болса, танығаннан кейінгі кезекте құлшылық жасау тұратыны айтпаса да белгілі. Ал құлшылық өз кезегінде тазалықсыз жүзеге аспайды.

Дінімізде тазалықтың орны ерекше. Тіпті ол «иманның жартысы»1 саналып, мұсылмандарды тазалыққа ынталандырған. Күнделікті құлшылығының бәрі тазалыққа негізделген. Бұл турасында Құранда: «Алла көп тәубе етушілерді және көп тазарғандарды ұнатады»2, – делінген.

Дініміздің алғашқы әмірлері де тазалыққа байланысты келген. Алғаш түскен аяттардың бірінде: «Киіміңді таза ұста! Әр түрлі лас істерден аулақ бол»3, – делінген. Бұл аятта тән мен жан тазалығының өзара байланысы сөз болған. Мүміндерге жүректі, рухты, бойды, киім мен арды таза ұстау міндеттелген.

Дінімізде тазалық және тазалану мағыналарын білдіретін негізгі ұғым – бұл «таһарат». Құран Кәрімде тазалыққа қатысты 31 жерде кездесетін негізгі терминдер осы сөзден тарайды. Олар сумен немесе өзге де жолдармен тазалануды, күнәдан, харамнан бойды аулақ ұстауды, сонымен қатар, мінез-құлық пен ахлақ тазалығын, пәктікті білдіреді.

Намаз оқу үшін дәрет алып тазалық жасаудың міндеттелуі де тегін емес. Дәрет алмаған жан намаз оқи алмайды. Мәселен, Құрандағы мына аят тазалыққа ерекше көңіл бөлетін Құба мешітіндегі сахабалар жайлы түскен: «Алғашқы күннен-ақ тақуалық негізінде құрылған мешітте (Құба мешіті) намаз оқығаның әлбетте ең дұрысы. Онда тазарғанды жақсы көретін адамдар бар. Алла барынша тазарушыларды ұнатады»4.

Жан дүниесінің тазалығымен қоса сыртқы, тән тазалығын ұқыптап күткен мүмін Алланың сүйіспеншілігіне бөленеді. Исламның бес парызының бірі намаз оқу үшін тазалықтың міндеттелуі мұсылманның өмірінде тазаланудың қаншалықты маңызды орын алатындығын аңғартады. Бұған қоса, намазға дайындық барысында дененің, киімнің және намаз оқитын орынның таза болуы шарт. Бұл туралы Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Намаздың кілті – тазалық!»5 – деп бұйырған.

Құранда Алла Тағала Ибраһим (ғ.с.) мен Исмаилға (ғ.с.) тауап етушілер, иғтикаф, рүкұғ пен сәждеге жығылушылар үшін Қағбаны таза ұстауды әмір еткен6. Бұл ғибадат орындарын, үй-жайды, қоршаған ортаны таза ұстаудың маңызы зор екендігін білдіреді.

«Тазалық – иманның жартысы, ал әлхамдулиллаһ таразы басын толтырады», – деген хадистегі «туһур» сөзі – сыртқы тазалықпен қоса тәубе ету, кешірім сұрау (истиғфар), Аллаға жалбарыну, әрдайым Алланың назарында екенін сезіну, өз іс-әрекетіне есеп берумен қатар шынайы құлшылық ету арқылы жүзеге асатын рухани тазаруды да қоса қамтитын кең түсінік. Осы айтылғандарды өмірлік қағида ретінде ұстанған мұсылманның кәміл иман иесі болары анық.

Бұл мәселені екі тұрғыдан қолға алып қарастырған жөн. Біріншіден, тазалық салдыр-салақтықтан арылтса, екіншіден, жүректі жаман әдеттен, нашар мінез-құлықтан айықтырып, тазартады. Міне, жан мен тән тазалығын қамшының өріміндей қатар өрген жан «Тазалық – иманның жартысы» деген пайғамбар өсиетін орындаған болады. Алайда иманның жүректе нықтап ұялауы – тек Алланың қалауымен болатын дүние. Сайып келгенде, адам құлшылық мақсатында тазалыққа ден қойып, талпынса, жан дүниесі тазарып, жүрегіндегі иманы күшеймек.

Тазалыққа қатысты тағы бір айта кетерлік мәселе, аяттар мен хадистердің түпкі мәніне үңіліп, зерттеп, зерделеген ғалымдар дінімізде жүрек тазалығының бәрінен жоғары тұратындығы жайлы тоқтамға келген. Өйткені ардақты Пайғамбарымыздың жоғарыда айтылған хадисінде тек сумен атқарылатын сыртқы тазалық айтылмаған. Су арқылы тән кірден арылғанымен жүрек күнәға белшесінен батса, бұның толыққанды тазалыққа жатпасы белгілі. Демек, ішкі және сыртқы тазалық өзара үндескенде ғана ол иманның жарты бөлігін құрайды.

Тазалықтың түрлері

Ислам мәдениетінде жалпы тазалық пен құлшылық мақсатында атқарылатын тазалық екі бөлек қаралмаған. Бұл екеуі қамшының өріміндей егіз дүние. Сондықтан ғалымдар тазалықты сыртқы тазалық, діни тазалық және рухани тазалық деп үш тұрғыдан қарастырған.

Сыртқы тазалыққа дене күтімі, киім-кешек, тамақтану гигиенасы, қоршаған ортаның тазалығы кіреді. Ал рухани тазалық – мұсылманның ықылас-ниетін, жүрегін жақсы қасиеттермен, көркем мінезбен кемелдендіруі.

Діннің түпкі мәні алдымен жүректі тазарту, Алланы тану, құлшылық жасау, рухтың кемелденуі және рухани танымы арқылы Жаратушы Иеге жақындау болса керек. Ғибадат пен рухани тазалық, тән тазалығы мен қоршаған орта тазалығы арасында өзара тығыз байланыстың болуы, Құранда жан мен тән тазалығының қатар қолданылуы да жүрек тазалығының мәніне назар аударады.

Тазалықтың келесі бір түрі – діни тазалыққа келсек, бұған рухани ластық санатындағы дәретсіздік халінен тазалану тәсілдері жатады. Шариғатта көзге көрінетін кір мен былғаныштан тазаруды «нәжістен тазару», ал дәретсіздік халінен арылуды «хадастан тазару» дейді. Дәрет – әдетте белгілі ғибадаттарды іске асыруды мүбаһ7 қылатын, адамды құлшылық етуге рухани тұрғыдан дайындайтын және ғибадаттан сауап жинауға септігін тигізетін бірден-бір көмекші ғибадат түрі.

Рухани тазалық пен сыртқы тазалықтың арасындағы тонның ішкі бауындай тығыз байланысты естен шығармаған абзал. Дінімізде тән тазалығы, киім-кешек, үй-жай, қора-қопсы, қоршаған ортаны таза ұстау міндет болса, жүректі күнәдан тазарту парыз саналады.

Тазалықтың дәрежелері

Тазалықтың төрт дәрежесі бар:

Бірінші: бойды нәжістен, кірден тазарту;

Екінші: бойды күнәдан тазарту;

Үшінші: жүректі жаман әдеттерден тазарту;

Төртінші: жүректі Алла Тағаладан басқа барлық нәрседен тазарту; Бұл тазалықтың ең жоғарғы мәртебесі бола отырып, тек пайғамбарлар мен пайғамбарлардан кейінгі адамзаттың ең ұлығы сыддықтарға (ең турашыл) тән.

Адам жүрегін Аллаға серік қосуға апаратын түрлі ойлар мен қате сенімдерден тазартпайынша көңіліне мағрифатуллаһтың (Алланы танып-білу) қонақтауы мүмкін емес. Себебі Алла Тағала адамның бір жағында мағрифатуллаһ, екінші жағында «масиуа» яғни Одан өзгені сыйдыратындай екі жүрек жаратпаған.

Адамның өмірлік мұраты – жүректі көркем мінезбен, ақиқат әрі дұрыс діни сеніммен сәулеттендіру болып табылады. Адам жақсы тәрбие мен тура сенімге кереғар дүниеден бас тартпайынша, күнә мен жаман әдеттерді тәрк етпейінше, жүректе көркем мінез бен шынайы адамгершілік берік орнықпайды. Міне, тазалық сол себепті иманның жартысы немесе бір бөлігі болып саналады. Мұндай тазалық тәнге қуат, жүрекке дауа болып, иманның беріктігінің де өлшемі ретінде бағаланады. Адам баласы рухани танымын биіктету үшін де тазалықты тұғыр етуі шарт. Жаман пиғылдан арылмайынша жүректің тазалығына, жаман мінез-құлықтан жиренбейінше көркем мінез бен жақсы ахлаққа қол жеткізу мүмкін емес. Адам бойдағы жаман әдеттерден тыйылмайынша ғибадаттың ләззатын сезіне алмайды. Діттеген мақсат, көздеген меже биік болған сайын жолда кездесетін қиындықтар да соған орай ауыр болмақ. Бұл жолды аңғалдықпен оңай басып өтемін деу бос әурешілік. Тазалық мәртебелерінің «тар жол, тайғақ кешулерін» дұрыс пайымдай алмаған адам ең төменгі сатысын ғана игеріп, сонда тұрақтап қалары анық. Тазалықты тек қана сыртқы тазалық деп ұғып, оның сыртқы шарттарын мінсіз орындаумен шектелу – таяздықтың белгісі. Сондықтан да игі – жақсы мұсылмандардың ішкі, сыртқы тазалықты бүтіндей ұстанған өнегелі өмірі біздер үшін үлгі болғаны абзал.

Тазалықтағы өлшем

Адамның құлшылыққа деген салғырттығы «жүрегім таза» деп ғибадатты тәрк етуден пайда болады. «Жүрегім таза, маған ғибадаттың қажеті қанша? Одан да кітап оқып, ғылыммен айналысқаным жөн. Ғибадаттың қазасын өтеуге болар, ал бұлардың қазасы жоқ қой», – деп асыра сілтеушілер де арамызда кездеседі. Бұлай арқаны кеңге салушылармен қатар шектен шығушылар да бар. Бұлар ғибадаттың тек сырт пішіні мен формасына ғана мән беріп, оның ішкі мазмұнын мүлде елеусіз қалдырады. Иә, намаздың тек пішініне көңіл бөлгендердің оның ішкі мазмұнына үңіліп жатпасы анық. Сондықтан жүрегінің кіреукеленіп, тотыққанынан бейхабар жүруі ықтимал.

Ислам – жеңілдік діні. Оны қиындататындар діннің мәнін жете түсінбегендер. Алла елшісі бұл туралы: «Бұл дін – жеңілдік діні. Ешкім діннен озамын деп артық кетуге тырыспасын. Қалай болғанда да дін озады (ұтады)»8, – деген. Иә, дін ұдайы кез келген адам өз өмірінде жүзеге асыра алатындай жеңілдікте әрі өмірдің шындығынан алшақ жатпауы керек. Ол «жүрегім таза» деп құлшылықты тәрк ету секілді бейқамдықтан да, не болмаса асыра сілтеу арқылы дінді қиындата түсуден де аулақ. Құдайға құлшылық кісінің ішкі ықыласымен өлшенеді. Рухани дүниесінің тереңіне бойлай алмаған адамның тақуа секілді көрініп, жасанды әрекеттер істеуі де тепе-теңдікті бұзады.

Пайғамбарлар ғибадаттың да өлшемін көрсеткен. Иман келтіргендер тек соған сай мінәжат қылғанда барып, тура жолды табады. Сол себепті сумен дәрет жаңалайды, су табылмаған жағдайда тәяммүм жасап, топыраққа беті-қолын мәсіх етіп, намазға тұрады. Бұл орайда жан тазалығы, жүрек пәктігіне сай сыртқы кейіптің тазалығына да ерекше мән беру ортақ үйлесімді бұзбағандықтан ізгі әрекет болмақ.

Адам табиғатындағы тазалық

Әрбір адам тумысынан Исламға бейім әрі күнәдан таза болмыспен дүниеге келеді. Бұл турасында Ардақты Пайғамбарымыз: (с.а.с.) «Әркім туа бітті Ислами болмыспен дүниеге келеді. Жүре келе ата-анасы оны христиан, яһуди немесе отқа табынушы (мәжуси) қылады»9, – дейді.

Мұнтаздай таза адам болмысының өзі жүре келе күпір және күнә істермен кірленіп мұқалуы мүмкін. Құдайды жоққа шығаруы, Оның бар екендігі мен жалғыз дара екендігін паш етіп тұрған күллі нәрсеге көзін тарс жұмуы – күпірлік болып табылады. Сөйтіп, жан сарайын су қараңғыға көміп, тап-таза табиғатына күйедей қара дақ түсіреді. Адам иманы мен жақсы амалы арқылы табиғатын қаз қалпында сақтап қала алады. Демек, адам табиғатында иман туа бітті тұрлаулы күш болса, күпірлік кейіннен пайда болатын жағдай екен. Бастапқы табиғатын таза сақтап, жүректі иман нәрімен сусындата алмаған адамның күпірдің көп ағымдарының біріне шырмалып, адасуы ғажап емес.

Адам таза табиғатын кірлету арқылы азғындыққа бой алдырады. Жұмыртқаны жарып шыққан сарыуыз балапан ұша алмаса да құс есебінде. Ал қауырсыны бітіп, қанаты бекіген шақта ұшуға талпынғанын көріп: «Ол әлі-ақ ұшатын болады», – дейміз. Әйтсе де басына пәле орнап, қанаты сынса, майып болса, ұша алмасы анық. Күпір де осы секілді. Ол ұшуға асық құстың топшысын сындырғандай адамның бастапқы табиғатын іске жарамсыз етіп, қанаты қайырылған құстай дәрменсіз халге душар қылады. Әлгі мысалдағыдай біз жаңа туған нәрестеге қарап: «Мына нәресте мұсылман, не болмаса әлі-ақ мұсылман болады», – десеміз. Бірақ, жүре келе өмірдегі таңдауын дұрыс жасамағандықтан сағы сынып, күпір құрдымына кетіп жоғалуы ықтимал. Сөйтіп, сәби көңіл көгеріп, зәулім ағаш болудың орнына жаңбырдан, жылу мен күн шуағынан құр қалып қурап семіп кетуі ғажап емес.

Имансыз адам дене тазалығы тұрғысынан алдына қара салмауы бек мүмкін. Үсті-басына шаң жуытпайтын сондай ұқыпты, таза, алайда дін-иманнан хабарсыз адамдар баршылық. Сонымен қатар, кір-қоңы бес елі, әйтсе де, бес уақыт намазын қаза қылмайтын діндарлар да кездеседі. Негізінен, мұндай салғырттық діннің кемшілігі емес, жеке адамның қателігі. Ислам діні күнделікті бес мәрте намаздан бұрын дәрет алуды әмір еткен. Аптада бір мәрте шомылуды (моншаға түсуді) Ханафи мәзһабы сүннет десе, кейбір ғұламалар уәжіп деп білген. Аптасына кем дегенде бір мәрте жұма күні бой дәретін (ғұсыл) алу дінімізде бекітілген сүннет және жұма күні жақсылыққа бөленудің алғышарты саналған.

---

Бірінші ТАРАУ

Тән тазалығы және құлшылыққа қажетті тазалық түрлері

Дене тазалығы

Әдетте әрбір адам өз басының тазалығына мән берсе де, бермесе де, өзгелердің таза болғанын қалайды. Неліктен? Өйткені адамның жаратылысы бойды таза ұстап, таза жүруді қажет етеді. Ұқыпты әрі таза жүру көпшілік ортада кісінің өз-өзіне көңіл бөлетіндігін ұқтырады әрі өзіне деген өзгелердің сый-құрметін оятады. Үсті-басын тәртіпке келтірмей, салдыр-салақ жүретін ұқыпсыздар жайлы Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Араларыңнан кейбіреулер келіп көктен хабар түсуін сұрайды, ал, өзінің тырнағы өсіп кеткен, тырнағының асты кір мен тамақ қалдықтарына толы» – десе, енді бір хадисте: «Менің алдыма сарғайған тіспен, жағымсыз иіспен келмеңдер!»10 – деп ескерткен. Бұл хадистерден тән тазалығының қоғамдық ортадағы мән-маңызына назар аударылғанын аңғарамыз.

Тазалық тұрғысынан күнделікті не күнара болмаса да, тым құрығанда аптасына бір мәрте моншаға шомылып тұру қажет. Осы орайда Пайғамбарымыз да (с.а.с.) жоқ дегенде аптада бір рет шомылып кір-қоңнан, жағымсыз иістен арылуға кеңес бергенін айта кеткен жөн.

Қазіргі күні судың денедегі энергия қуатын реттеп, жүйке жүйесін тыныштандыратыны, ревматизм ауруларына оңды септігін тигізетіні, күнделікті стресті жойып, адамға күш-қуат пен сергектік сыйлайтыны, қан айналымын жақсартып, теріні демалдыратыны анықталған. Осы тұрғыдан салқын судың пайдасы орасан зор. Ал салқын сумен шомыла алмайтындар жылы сумен шомылғаннан кейін аяқ-қолын біршама уақыт салқын суда ұстап бойларын үйретуге тырысса, денсаулықтары үшін аса пайдалы болмақ. Шомылу барысында тым ыстық су пайдалану, денені қатты ысқылаудың теріге зиян екенін де ескерген жөн. Шомылғанда көпшілік пайдаланатын тар хауыздан (бассейннен) аулақ болған жақсы.

Дініміз ғұсыл мен дәретті міндеттей отырып, дене күтіміне ерекше көңіл бөлген. Алдағы бөлімдерде жеке адамның гигиенасына жан-жақты тоқталатын боламыз.

Беті-қол күтімі

Қол күнделікті тұрмыста жиі кірленетіндіктен, оны мұнтаздай таза ұстауға айрықша мән беру керек. Сүннет бойынша тамақтанардан бұрын және кейін, ұйқыдан тұрғанда, азық-түлікті ұстағанда, үй жануарларын сылап-сипаған жағдайда, науқасты немесе сәбиді күту үшін алдын ала қолды мұқият жуу керек.

Бас ауруының бәсеңдеуіне, бастағы қан айналымын жақсартуға, сергек, өңді әрі ажарлы болуға бет жуудың тигізер септігі мол. Бетті кірден, шаң-тозаңнан тазартудың да пайдасы шаш – етектен. Бетпен қоса мойынды жуу миды қоректендіріп, қан тамырларын шынықтыра түседі.

Аяқ күтімі

Аяқ күтімі де айтарлықтай мәнге ие. Аяқты күнде жуу, жуғаннан кейін әсіресе саусақтардың арасын жақсылап сүртіп құрғату керек. Әйтпесе шамадан тыс ылғалдан саңырауқұлақ инфекциясының пайда болу қаупі туындайды. Аяқтың тырнақтарын да жиі-жиі алып отыру қажет. Башпайларды ылғалдан сақтау үшін мүмкіндігінше тар аяқкиім кимеген абзал. Аяққа ылғалды жақсы сіңіретін матадан тоқылған шұлық киген абзал. Аяқкиімнің де таза болғаны жөн. Әдетте, аяғы тершең кісілердің тері мен кірі аяқкиімге сіңіп, аяқ пен шұлықты лезде кірлетеді. Сондықтан аяқкиімді де жиі тазартып тұрған жөн.

Тырнақ күтімі

Аяқ-қолдың тазалығында тырнақ күтімінің маңызы ерекше. Мамандар тырнақты жиі-жиі дөңгелек пішінде қысқа қылып алып отыруға, аяқ тырнағын өскенде көбесіндегі етке батып ауыртпауы үшін тырнақты түзу етіп кесуге кеңес береді.

Тырнақ – микробтардың ұясы. Пайғамбарымыз (с.а.с.) бір хадисінде: «Уа, Әли, тырнағыңды қатты өсірмей алып жүр! Себебі, зиянды нәрселер тырнақтың астына жиналады»11, – деп ескерткен. Хадисте аталған зиянды нәрсенің бірқатары микробтар екенін білеміз. Қолды ауызға, көзге, мұрынға жиі апаратынымызды ескерсек, кір тырнақтың қандай қатер туғызатынын жақсы түсінеміз. Сүннетте тырнақты апта сайын алып отыруға кеңес берілген.

Сондай-ақ бірде Пайғамбарымыз (с.а.с.): «Он нәрсе жаратылыстан: мұртты қысқарту, сақалды өсіру, мисуәк қолдану, истиншак (кеңсірікке су жүгірту), мадмада (ауызға су алу), тырнақты қысқарту, саусақтардың арасын салалап жуу, қолтықтың түгін алу, белден төменгі жақты (қасағаны) ұстарамен күзеу, истинжа жасау»12, – деген.

Ауыз бен тіс күтімі

Тіс пастасы мен шөткені пайдалану – тіс пен қызыл иектің, ауыз қуысының аман болуының кепілі. Тісті тамақтанғаннан кейін шамамен бір жарым сағаттан кейін жақсылап тазалау қажет. Тамақтан кейін ауызды шайып немесе аздап су ішкен дұрыс. Бұл тісжегі мен қызылиектің қабынуынан қорғайды. Тіс пастасын аз мөлшерде қолданып, тіс шөткесін үш ай сайын жаңалаған жөн. Тісті тазалағанда, шөткені қызыл иектен тіске қарай бағыттай отырып тазалайды.

Профилактикалық шара ретінде алты айда бір рет тіс дәрігеріне көрініп тұрған дұрыс.

Пайғамбарымыз ауыз бен тіс күтіміне ерекше көңіл бөлген. Парыз және нәпіл намаздарды қосқанда күн сайын бес немесе он рет мисуәк пайдалануға кеңес берген. Намаздан бұрын дәрет алғанда үнемі мисуәк қолданатын. Осы орайда, оның: «... егер үмбетіме қиындық туғызбайтынын білгенімд