Абдулла Кулькибаев

АЛҒАШҚЫ МҰСЫЛМАН хазірет Хадиша

радиаллаһу анһа

Алматы 2020

УДК 28

ББК 86.38

К 83

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Кулькибаев А.

К 83 Алғашқы мұсылман – хазірет Хадиша (р.анһа). - Алматы: «Таным» баспасы, 2020. – 112 бет.

ISBN 978-601-7495-81-7

Кітапта Ислам дінін ең алғаш қабылдаған, барынша қолдау білдірген, Мұхаммед пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) алғашқы жары Хуайлидқызы Хадишаның өмірі және өнегесі сөз болады.

Барша оқырман қауымға арналған.

УДК 28

ББК 86.38

ISBN 978-601-7495-81-7

© «Таным» баспасы, 2020

Аңдатпа

Исламға дейінгі қараңғылық дәуірдің өзінде жамандыққа жаны қас, арына дақ түспеген ізгі жандар ара-тұра кездесетін. Атап айтқанда, Уарақа ибн Науфәл, Құс ибн Саида және Убайдуллаһ ибн Жахш секілді бірқатар кісілер «ханиф» сенімін ұстанып, пұтқа табынушыларға қосылмайтын. Сондай кісілердің бірі – Хуайлидқызы Хадиша еді.

Ардақты Мұхаммед пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өмірінде Хадиша анамыздың алар орны ерекше. 25 жыл отасқан бұл шаңырақта ешқашан түсініспеушілік болған емес. Өзара терең сүйіспеншілік, сыйластық бар еді. Бірін-бірі айтқызбай ыммен түсініп, шексіз құрметтейтін. Расулалла одан төрт қыз, екі ұл сүйді. Қыздары: Зейнеп, Үммі Гүлсім, Руқия, Фатима, ал ұлдары: Абдулла мен Қасым. Хадиша анамыз дүниеден өткенге дейін басқа әйел алған жоқ. Пайғамбарымыз алғашқы жары Хадишаны өмір бойы аузынан тастамай, оның асыл дінімізге сіңірген еңбегін жанындағыларға әңгімелеп айтып отыратын. Марқұмды көп еске алатыны соншалық, кейде бұған Айша анамыз қызғаныш танытатын. Меккені азат еткен кезде де Пайғамбарымыз бірінші Хадиша анамыздың қабірінің басына барып, көп дұға жасайды. Себебі, хақ дін исламның осындай деңгейге жетіп, шартарапқа жайылуында анамыздың тікелей үлесі бар еді. Бұған қоса, марқұмның жақындарымен араластықты үзбей, олардың қандай да бір қажеттіліктері болса жәрдемдесетін. Оларды қатты құрметтейтін.

Хадиша анамыз – исламды алғаш қабылдаған мүміндердің ішінде көш бастап тұрған абзал әйел. Ол кісінің атына заты сай еді. «Хадиша» сөзі араб тілінде «алғашқы» деген мағынаны білдіреді.

Анамыз ерекше жанашыр жан болатын. Ерінің жағдайын жасап, атқарып жатқан ісіне демеу көрсетті. Қандай қиындық көрсе де, күйеуіне ләм-мим деп шағым айтпады. Пайғамбарымыз уахи түсердің алдында апталап, айлап үңгірде түнеп жүрді. Сондай сәттерде үй шаруасын бір өзі тындырып, бала тәрбиесін де қатар алып жүрді. Анамыз мұнымен шектелмеді. Заты әйел болғанына қарамастан өте іскер еді. Меккенің ірі кәсіпкерлерінің бірі болған ардақты анамыз бұл қырымен кәсіптің көзін тапқан азаматтарымызға қайталанбас үлгі болып табылады. Ол жомарттықтың асқан үлгісін көрсетіп, қолындағы байлығын Ислам жолында сарп етті. Дүниеден өтерінде оның қолында ешқандай мүлік қалмағандығы тарих кітаптарында айтылады.

Жалпы қазіргі таңда қоғамда рухани таяздықтың салдарынан отбасы құндылығын жете түсінбеушілік орын алуда. Асылында әйелдің қоғамда да, отбасында да ойып алар орны бар. Әйел – отбасының құты мен ырысы, ұйытқысы мен жылуы ғана емес, ол бала тәрбиесі арқылы қоғамның қалыптасуына да айтарлықтай үлес қосады.

Бұл еңбек Хадиша анамыздың өмірін негізге ала отырып, әйелдің отбасындағы, қоғамдағы орнын анықтауға көмектеседі. Кітапта бұрын-соңды естімеген тың деректер кездеседі. Қазақ тілінде там-тұмдап айтылып жүргенімен, анамыздың өміріне жеке тоқталатын еңбек әлі күнге дейін болмады. Осы олқылықтың орнын аз да болса толтыру мақсатында осы еңбек қолға алынып отыр. Әйел адамның отбасындағы рөлі қандай? Ол қоғамда өзін қалай ұстауы керек? Міне, осы сұрақтардың жауабын ардақты анамыз Хадишаның (р.анһа) сан қатпарлы ғұмырынан іздеп таба аласыздар. Осындай асыл аналарымыздан үлгі алған қыздарымыздан ертең «ердің басын төрге сүйрейтін» жұбайлар шығады деген үмітіміз бар.

Алла Тағала жоғалтып алған рухани құндылықтарымызбен қайта қауышуды нәсіп етсін!

Баспадан

Ата-анасы және шыққан тегі

– Мойыма! Сені Алланың қорғайтыны сөзсіз. Себебі, сен жақындарыңа қарайласасың, қиналғанға қол ұшын беріп, мұқтаж жандардан барыңды аямайсың. Үйіңнен қонақ үзілмейді. Шыншылсың әрі өзіңді жақсылық жолына арнаған жансың!...

Хира үңгіріндегі тосын жайтқа куә болып, үйіне келген Расулалланың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сүйікті жары хазірет Хадишадан (р.анһа) естіген алғашқы сөздері осы еді.

Енді ғана орын алған осы бір құбылысты естігенде, өз көзқарасын нық білдірген, іркілместен асыл ерін өмір бойы демеген, әу бастағы адамгершілікті істеріне қарап бұны да жақсылыққа балаған, айтқандарын дәлелдеу үшін Уарақа ибн Нәуфал сынды білімді кісіге барып жүгінуге шақырған Хадиша анамыз қандай кісі еді? Ол бұларды неге сүйеніп айтты? Өз ықтиярымен таңдаған жолға қандай асылын қия білді?

Хадиша анамыз (радиаллаһу анһа) Абраханың әскері қасиетті Қағбаға шабуыл жасардан он бес жыл бұрын дүниеге келген. Әкесінің аты – Хуайлид ибн Әсад, ал анасының есімі – Фатима бинт Зәйда еді.

Хуайлид – Құрайыш тайпасының абыройлы тұлғаларының бірі болатын. Меккеліктер маңызды істерде онымен кеңесіп, пікіріне құлақ асатын. Әбдімүтәліппен бірге ол да бір кездері қаланың Йемен тұсынан келген қауіпке қарсы тұру үшін ел ағаларынан құрылған кеңестің мүшесі болды.

Бұған қоса, Хадиша анамыздың жеті атасының бірі Құсай ибн Килаб пайғамбарымыздың да атасы болып есептеледі. Екеуінің шежіресі бесінші атада түйіседі. Шешесі Фатиманың да түп аталары Луай мен Әбдіманап болғандықтан, Хадиша (р.а.) пайғамбарымызға шеше жағынан да туыс болып келеді. Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жар болу бақыты бұйырған әйел кісілер арасында Расулаллаға әке жағынан да, шеше жағынан да туыстығы тұрғысынан хазірет Хадиша өзге аналарымыздан ерекшеленген әрі бұл ерекшелік сол кісіге ғана тән болған.

Жақын туыстары

Хадиша анамыздың болашағына ең жақын туыстарының да ықпалы болған. Қандай ортада өскенін байқау үшін ең жақын туыстарының кейбіріне тоқталып кеткен жөн.

«Фижар» соғысында қаза тапқан әкесі Хуайлидтің орнын басқан ағасы Амр ибн Әсад Меккенің маңдайалды азаматтарының бірі болған.

Ал сіңлісі Хала Рабия ибн Абдулұззаға тұрмысқа шығып, ол екеуінен Абу әл-Ас дүниеге келеді. Абу әл-Ас кейіннен «сенімді» деген атқа ие болады. Хадиша анамыз пайғамбарымыздың рұқсатымен қызы Зейнепті осы Абу әл-Асқа тұрмысқа берген.

Хаким ибн Хизар да оның туысқан інісі болатын. «Қағбада туылған алғашқы бала» деген атпен танылған Хаким сауда-саттық ісінде әпкесінің көмекшісі еді. Піл оқиғасынан үш жыл бұрын дүниеге келген Хаким Расулалланың пайғамбарлық келгенге дейінгі жақын достарының бірі ретінде белгілі. Бұған қоса, ол шежіре ілімін жақсы білетін. Тағы бір айта кететіні, Хаким аталары Құсайдан мирас боп келе жатқан қажыларға қызмет көрсету ісіне де белсенді түрде араласқан.

Пайғамбарлықтың алғашқы жылдарында Расулалланың көмекшісі болған Зәйдті (р.а.) «Уқаз» жәрмеңкесінен сатып алып, әпкесі Хадишаға әкеліп берген осы Хаким болатын. Бұған қоса, байкот жылдарында мұсылмандарға жәрдем беруде де алдына жан салмаған.

«Хунайн» шайқасында Алла елшісі оған олжадан жүз түйе беріп, сол арқылы оның жүрегін исламға жібіткісі келген. Арада бірнеше жыл өткен соң Мекке азат етілгенде, ол да Ислам дінін қабылдайды. Оның мұсылман болғанына пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қатты қуанып, кезінде жасаған жақсылықтарын есіне салып:

– Еш күмәнің болмасын, сен қазірге дейін жасап келген жақсылықтарыңмен мұсылман болу бақытына кенелдің, – дейді1.

Меккенің атқамінерлері маңызды мәселелерді талқылау үшін жиналыс өткізетін «Дәру ән-Надуа» үйі де хазірет Зәйдке мұра боп қалған. Осы үйді Мұғауияға сатып, қаржысын Алла жолына берген. Зәйд һижраның 54 жылы Мұғауияның халифалығы тұсында қайтыс болған2.

Хаким ибн Хизам саудагер кісі еді. Мекке алынар кезде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) оған да құрмет көрсетіп: «Кімде-кім Хаким ибн Хизамның үйін паналаса, оған еш зиян келмейді», – дейді. Мұсылман болғаннан кейін Хаким асыл дінді ертерек қабылдамағанына қатты өкініп, бұдан былайғы өмірінде жан-тәнімен, дүние-мүлкімен дін жолында қызмет етеді әрі өткен өмірі үшін Хақтан үнемі кешірім тілеумен болады.

Бірде қажылыққа кетер алдында жүз түйесі мен мың қойын садақа етіп, оның үстіне Алла разылығы үшін жүз құлды азат еткен кездері де болған. Хунайн оқиғасы болған күні ол Алла мен елшісіне сөз бергеніндей ешкімнен ештеңе сұрамайды, тіпті соғыс соңында бәрі олжаны бөліскенде, ол өзіне тиісті үлесінен де бас тартқан. Алла Тағала нәсіп еткен жүз жиырма жастың алпыс жылын надандықпен өткізсе, қалған алпыс жылын мұсылман болып өткерген.

Көкесінің ұлы Уарақа ибн Нәуфал да Хадиша анамыздың ақыл сұрап, кеңесіп тұратын жақыны болатын. Уарақа ибн Нәуфал пұттарға табынуды ұнатпай, хақ дінді іздеу жолында ғұмыр кешкен. Тәурат пен Інжілді көне иврит тілінде оқып, түсінетіндей білімді кісі еді. Сол арқылы болашақта соңғы пайғамбардың келетінін де оқып біліп әрі өзі де іштей күтуде еді.

Соңғы пайғамбардың белгілерін туыс қарындасы Хадишаға да айтып, оны алдағы күндерге дайындайтын. Осы себепті Хадиша анамыз әркез кездескен тосын оқиғаларды жеткізіп, өзіне астарын түсіндіргенін қалайтын.

Ол кездері Меккеде ақындық үлкен өнер болып есептелетін. Уарақа да ішкі ойларын өлеңмен өре білетін. Бір күні қарындасы Хадиша (р.анһа) одан тағы да бір тылсым жайттар жайында сұрап келгенінде, ол Алла Тағала болашақта Жәбірейіл періште арқылы хабар салып, адамзатқа Ахмет атты соңғы пайғамбар жіберетінін және адамзаттың шын бақытқа жетуі соған еру арқылы болатындығын түсіндірген.

Арадан біраз жыл өткенде, бір кісі Расулалладан (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Уарақа ибн Нәуфал жайлы сұрағанда, жанында отырған жұбайы Хадиша анамыз (р.анһа) сөз алып: «Расында ол Расулалланың пайғамбарлығын растады, алайда Алла елшісіне пайғамбарлық келген кезде дүниеден озған еді», – деп, оны тебірене еске алады. Жұбайының бұл сөзін асыл ері де құптап: «Расында мен оны жәннатта ақ түсті киімде көрдім. Жәһаннамдық болғанда үстінде ақ түсті киім емес, басқа киім болар еді», – деп растаған3.

Тағы бірде бір кісінің Уарақа ибн Нәуфалды жамандағанын байқағанда, пайғамбарымыз оған қатаң ескерту жасап, Уарақаның жәннаттық екенін айтқан4.

Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Уарақа ибн Нәуфалды жиі еске алып, сахабаларына айтып отыратын. Сол арқылы ол өзіне пайғамбарлық міндет жүктелгенге дейін жолын сарыла күткендерге деген өзінің опалылығын көрсеткен. Бірде ол тағы да: «Мен Уарақаны жәннатта көрдім. Үстінде әдемі шапан бар екен»5 дейді. Басқа бір хадисінде: «Уарақа жайлы жаман сөз айтушы болмаңдар. Мен оны екі бірдей жәннатта көрдім»6 деген.

Бірде қартайған Уарақа мүшріктердің қолынан жан төзгіссіз азап шегіп жатқан хазірет Біләлдің жанына барып, жанашырлықпен былай деп тіл қатады:

– Алла – жалғыз..., жалғыз! Алланың атымен ант етемін! Егер бұл бүгін өліп кетсе де, мен оны өле-өлгенше жақсылықпен еске алатын боламын7.

Уарақа жайлы жоғарыда айтылған сөздерді саралай отырып, кейбір ғалымдар оның мұсылман болғанын, тіпті сахабалардың қатарына кіретіндігін айтқан.

Ол пайғамбарымызға уахи келуінің ізін ала көп ұзамай дүниеден озды. Сөйтіп Хақ елшісіне көмек бере алмай бақиға аттанып кете барды.