Имам Нәуәуи

ХАДИСТЕР ЖИНАҒЫ

(РИЯДУС-САЛИХИН)

Алматы 2020

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

М 86

ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

Дін істері комитетінің дінтану

сараптамасының оң қорытындысы берілген

Қазақ тіліне аударған:

Әкімханов Асқар Болатбекұлы

Аударма мына түпнұсқадан жасалды:

Имам Нәуәуи

РИЯДУС-САЛИХИН

Мұхиддин Әбу Зәкәрия Яхия ибн Шәрәф ибн Мурри

М 86 Хадистер жинағы (риядус-салихин). - Алматы, 2023. – 656 бет.

ISBN 978-601-7271-71-8

Есімі кеңінен белгілі хадисші ғалым Имам Нәуәуидің бұл еңбегінде Алланың сүйікті елшісі Мұхаммед пайғам-барымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) таңдаулы хадистері іріктелген. Ана тілімізге ықшамдалып аударылғандықтан, қолыңыздағы кітапта әртүрлі мазмұндағы 874 хадис қамтылған.

Еңбек хадистерге қызығушылық танытқан барша оқырман қауымға арналған.

ӘОЖ 28

КБЖ 86.38

ISBN 978-601-7271-71-8

© Әкімханов Асқар Болатбекұлы, 2023

Алғы сөз

Құрметті оқырман!

Елімізде ата дініміз Исламның даму қарқыны күнбе-күн күшейіп келе жатқаны белгілі. Халықтың діни танымы өсіп, рухани сауаты айтарлықтай артып келеді. Ол өз кезегінде Ислам әдебиеттерін халыққа жеткізуші бірқатар баспаларға да маңызды жауапкершілік жүктеуде. Осы жауапкершіліктің үдесінен шығу мақсатында баспамызда әзірленген, бүгінгі күні өздеріңізге жол тартып отырған еңбектің алар орны ерекше.

«Риядус-салихин» атты кітап – мұсылман жұртшылығына кеңінен танымал ірі хадисші Имам Нәуәуидің (1233–1277) ең әйгілі еңбектерінің бірі. Шығарманың араб тіліндегі толық атауы «Риядус-салихин мин хадиси сәйидил-мурсалин» (Пайғамбарлар ардақтысының хадисінен құралған ізгі жандардың бақшасы).

Ал автор Имам Нәуәуидің толық аты-жөні – Мұхиддин Әбу Зәкәрия Яхия ибн Шәрәф ибн Мурри.

Мұхиддин ән-Нәуәуи бұл еңбегін «Кутубу ситтәмен» (Ең таңдаулы алты ірі хадис кітабы) қатар басқа да үлкен шығармаларды негізге ала отырып құрастырған. Кітабында өзі алған сахих хадистердің дерек көздерін бірге көрсетіп отырған. Әр тақырыптың алдында сол тақырыпқа қатысты Құран аяттарын да келтірген.

Кітапта таңдалған хадистердің негізгі тақырыбы төмендегідей:

а) Мінезді жақсарту;

ә) Жүректі тазарту;

б) Дене мүшелерді күнә атаулыдан тыю;

в) Дүние мен ақырет бақытына себеп болу;

г) Жақсылыққа шақыру, жамандықтан тыю және Ислам әдептерін ұстану;

Қолдарыңыздағы еңбек – «Риядус-салихиннің» ықшамдалған нұсқасы. 18 тарау, 372 бөлім, 1800 хадистен тұратын еңбектің аудармада 874 хадисі ғана іріктеліп алынды. Аударма барысында кейбір хадистерге қосымша түсіндірмелер берілді. Аудармада негізінен мағынаны жеткізу көзделді. Бұл – хадистерді жаттағысы келгендерге жасалған жеңілдік. Бұған қоса әр хадистің басына риуаят етуші сахабаның ғана аты берілді.

Ислам дінінің негізін Құран мен хадис құрайды десек, хадис жинақтарын алып оқудың адамға берері мол. Ардақты Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) айтқан өсиеттері ақиқатшылдығымен, өзінің өміршеңдігімен, мағынасының тереңдігімен кім-кімді де салмақты ой мен ізгі істерге жетелері анық.

Жарық көргеннен бері әлемдегі мұсылман жұртшылығының ең құнды ортақ мұраларының біріне айналған еңбек ендігі жерде қазақ оқырмандарының да рухани кәдесіне жарап, екі дүниенің бақытына бастаса екен деген ізгі ниеттеміз.

Баспадан

РИЯДУС-САЛИХИН

Ізгі ниет, ықылас және шынайылық

وَمَآ أُمِرُوا إِلاَّ لِيَعْبُدُوا اللّٰهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُوا الصَّلٰوةَ وَيُؤْتُوا الزَّكٰوةَ وَذٰلِكَ دِينُ الْقَيِّمَةِ

«Оларға (Кітап иелеріне) да мінсіз әрі саф сенімді ұстана отырып, шынайы ықыласпен Аллаға ғана құлшылық ету; намазды шарттарына сай толық оқу, зекетті толық беру бұйырылған-тын. Міне, осы – нағыз тура дін» («Бәйинә» сүресі, 5-аят).

لَنْ يَنَالَ اللّٰهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلٰكِنْ يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنْكُمْ

«Шын-туайтында, шалған құрбандықтарыңның еті де, қаны да, Аллаға жетпейді (яғни, қажет емес). Аллаға жететін (Раббыларыңның алдында дәрежелеріңді өсіріп, сауапқа бөлейтін) шынайы тақуалықтарың ғана» («Хаж» сүресі, 37-аят).

قُلْ إِنْ تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمْهُ اللّٰهُ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّمٰوَاتِ وَمَا فِي اْلاَرْضِ وَاللّٰهُ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ

«(Мүміндерге): Көкіректеріңдегіні (ниет-пиғылдарыңды) жасырсаңдар да, жария етсеңдер де, бәрібір, Алла тағала бәрін біледі. Сондай-ақ, Ол – жеті қат аспан мен жердегінің бәрін біледі. Алланың құдіреті бәріне толық жетеді» – деп айт» («Әли Имран» сүресі, 29-аят).

- 1 -

عَنْ اَمِيرِالْمُؤْمِنِينَ عُمَرَ ابْنِ الْخَطّاَبِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِنَّمَا الْاَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى اللّٰهِ ورَسُولِهِ فَهِجْرَتُهُ إِلَى اللّٰهِ وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلٰى دُنْيَا يُصِيبُهَا أَوِ امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا فَهِجْرَتُهُ إِلٰى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ»

Мұсылмандардың әміршісі Омар ибн Хаттаб (р.а.): «Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Іс-әркеттер түпкі ни­етке бай­ла­ны­сты. Расында, әрбір адам ниет еткеніне ғана қол жеткізеді. Кімнің һижреті Алла мен елшісі үшін бол­са, оның һижреті Алла мен елшісі үшін жасалған болып табылады. Ал кімнің һижреті дүниеге қол жеткізу, не болмаса (ұнатқан) әйелмен көңіл қосу үшін болса, оның һижреті сол мақсатта жасалған болады», – деп айтқанын естідім», – деген (Бұхари, иман 41; Мүслим, имара 155).

- 2 -

عَنْ أُمِّ الْمُؤْمِنِينَ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ «يَغْزُو جَيْشٌ الْكَعْبَةَ فَإِذَا كَانُوا بِبَيْدَاءَ مِنَ الْاَرْضِ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ» قَالَتْ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ كَيْفَ يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ وَفِيهِمْ أَسْوَاقُهُمْ وَمَنْ لَيْسَ مِنْهُمْ قَالَ «يُخْسَفُ بِأَوَّلِهِمْ وَآخِرِهِمْ ثُمَّ يُبْعَثُونَ عَلٰى نِيَّاتِهِمْ»

Айша анамыз (р.а.):

«Бірде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Бір заманда жер қайыстырған қалың қол Қағбаға қарай бет алады. Ұшы-қиыры жоқ, тап-тақыр шөл далаға жеткенде, әлгі қалың қолды бастан-аяқ жер жұтады», – деді. Мен: «Уа, Алланың елшісі! Оларды қалайша тұтастай жер жұтады? Арасында қарапайым саудагерлер мен әскер қатарына жатпайтын бейкүнә жандар1 да бар емес пе?» – дедім. Сонда Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Оларды түгелдей жер жұтады, кейін (ақыретте) әркім ниетіне қарай (қарымын алу үшін) қайта тіріледі», – деп айтты», – деген (Бұхари, хаж 49; Мүслим, фитән 4).

- 3 -

عَنْ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ «لَا هِجْرَةَ بَعْدَ الْفَتْحِ وَلٰكِنْ جِهَادٌ وَنِيَّةٌ فَإِذَا اسْتُنْفِرْتُمْ فَانْفِرُوا»

Айша анамыздан (р.а.) жеткен хадисте:

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Мекке алынған соң, хижрет аяқталады. Алайда жиһад2 пен ниет (ықылас) жалғаса береді. Ендеше, Алла алдындағы борыштарыңды өтеуге шақырылсаңдар, дереу аттаныңдар», – деп айтты», – делінген (Бұхари, жиһад 1; Мүслим, хаж 445).

- 4 -

عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللّٰهِ الْأَنْصَارِيِّ قَالَ:كُنَّا مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزَاةٍ فَقَالَ: «إِنَّ بِالْمَدِينَةِ لَرِجَالاً مَا سِرْتُمْ مَسِيرًا، وَلَا قَطَعْتُمْ وَادِيًا إِلَّا كَانُوا مَعَكُمْ حَبَسَهُمُ الْمَرَضُ» وَفِي رِوَايَةٍ:«إِلَّا شَرِكُوكُمْ فِي الْأَجْرِ»

Ансарлық Жәбир ибн Абдуллаһ (р.а.):

«Бірде Пайғамбарымызбен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бірге жорыққа шыққан едік. Бір кезде ол бізге: «Мәдинада жорыққа шыға алмаған, алайда сендер қай жолмен жүріп, қай сайды кесіп өтсеңдер де (шынайы ниеттің арқасында) әрдайым сендермен бірге болған ерлер бар. Ауру-сырқау оларға қол байлау болды», – деп айтты», – деген.

Басқа бір риуаятта: «Олар (шынайы ниеттің арқасында) сендер кенелген сауапқа ортақ болады», – деп айтылған (Мүслим, имара 159).

- 5 -

عَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: «جَاءَنِي رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَعُودُنِي عَامَ حَجَّةِ الْوَدَاعِ مِنْ وَجَعٍ اشْتَدَّ بِي فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ إِنِّي قَدْ بَلَغَ بِي مِنَ الْوَجَعِ مَا تَرٰى وَأَنَا ذُو مَالٍ وَلَا يَرِثُنِي إِلَّا ابْنَةٌ لِي، أَفَأَتَصَدَّقُ بِثُلُثَىْ مَالِي؟ قَالَ: لَا، قُلْتُ: فَالشَّطْرُ يَارَسوُلَ اللّٰهِ؟ فَقَالَ: لَا، قُلْتُ فَالثُّلُثُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ؟ قَالَ: الثُّلُثُ وَالثُّلُثُ كَثِيرٌ أَوْ كَبِيرٌ إِنَّكَ أَنْ تَذَرَ وَرَثَتَكَ أَغْنِيَاءَ خَيْرٌ مِنْ أَنْ تَذَرَهُمْ عَالَةً يَتَكَفَّفُونَ النَّاسَ وَإِنَّكَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَةً تَبْتَغِي بِهَا وَجْهَ اللّٰهِ إِلَّا أُجِرْتَ عَلَيْهَا حَتّٰى مَا تَجْعَلُ فِي فِي امْرَأَتِكَ قَالَ: فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ أُخَلَّفُ بَعْدَ أَصْحَابِي؟ قَالَ: إِنَّكَ لَنْ تُخَلَّفَ فَتَعْمَلَ عَمَلاً تَبْتَغِي بِهِ وَجْهَ اللّٰهِ إِلَّا ازْدَدْتَ بِهِ دَرَجَةً وَرِفْعَةً وَلَعَلَّكَ أَنْ تُخَلَّفَ حَتّٰى يَنْتَفِعَ بِكَ أَقْوَامٌ وَيُضَرَّ بِكَ آخَرُونَ. اَللّٰهُمَّ أَمْضِ لِأَصْحَابِي هِجْرَتَهُمْ وَلَا تَرُدَّهُمْ عَلٰى أَعْقَابِهِمْ، لٰكِنِ الْبَائِسُ سَعْدُ بْنُ خَوْلَةَ يَرْثيِ لَهُ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنْ مَاتَ ِبمَكَّةَ»

Сағд ибн Әби Уаққас (р.а.):

«Қоштасу қажылығы болған жылы қатты сырқаттанып жатқанымда, Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) маған көңіл сұрай келген еді. Сонда мен: «Уа, Алланың елшісі! Көргеніңіздей, мына дерттен енді айыға алмайтын шығармын. Мен дәулетті адаммын, жалғыз қызымнан басқа мұрагерім жоқ. Мал-мүлкімнің үштен екісін (кедей-кепшікке) садақа етіп таратайын ба?» – дегенімде, ол: «Жоқ», – деді. Мен: «Уа, Алланың елшісі! Тең жартысын ше?» – дегенімде, ол тағы да: «Жоқ», – деді. Сонда мен: «Уа, Алланың елшісі! Ал үштен бірін ше?» – дегенімде, ол: «Үштен бірін тарат. Тіпті ол да көп болады. Өзіңнен кейінгі мұрагерлеріңді бай етіп қалдырғаның оларды жұрттан қайыр тілеуге мәжбүр етіп қалдырғаныңнан әлдеқайда жақсы. Шын мәнінде, сен Алланың разылығына бөленуді қалап жұмсаған әрбір тиының үшін, тіпті әйеліңнің аузына салған әрбір түйір ас үшін де сауап аласың», – деді. Сонда мен қобалжып: «Уа, Алланың елшісі! Жолдастарым Алланың нұры жауған Мәдинаға қайтып бара жатқанда, мен осында қалып, дүниеден озсам, жасаған хижретім толық болмай қала ма деп қорқамын», – дедім. Сонда Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Жоқ, сен бұл жерде қалмайсың. Әлі-ақ Алла жолында көптеген іс тындырып, мерейің өседі. Әлі-ақ, сен ұзақ жыл ғұмыр кешіп, бір қауымның (мұсылмандардың) пайдасына жарап, енді біреулер де (кәпірлер) сенен зиян шегер. Уа, Жаратқан Ием! Сахабаларымның хижретін тамамдағайсың. Оларды кері кетіре көрме, бірақ нағыз бейшара Сағд ибн Хаулә ғой!» – деп Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Мәдинаға қайта алмай Меккеде дүниеден озған сахабасына жаны ашып оны жоқтады», – деген (Бұхари, уәсая 2/фарайз 6; Мүслим, уасыйя 5).

- 6 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ عَبْدِ الرَّحْمٰنِ بْنِ صَخْرٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللّٰهَ لَا يَنْظُرُ إِلٰى أَجْسَامِكُمْ وَلَا إِلٰى صُوَرِكُمْ وَلٰكِنْ يَنْظُرُ إِلٰى قُلُوبِكُمْ وَ أَعْمَالِكُمْ»

Әбу Һурайра Абдуррахман ибн Сахрдан (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Шын мәнінде, Алла тағала сендердің дене-бітімдеріңе де, түр-тұрпаттарыңа да емес, жүректерің мен істеріңе қарайды»,3 – деп айтты» – делінген (Мүслим, бирр 33).

- 7 -

عَنْ أَبِي مُوسٰى عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ قَيْسٍ الْأَشْعَرِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سُئِلَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الرَّجُلِ يُقَاتِلُ شَجَاعَةً، وَيُقَاتِلُ حَمِيَّةً، وَيُقَاتِلُ رِيَاءً، أَيُّ ذٰلِكَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ قَاتَلَ لِتَكُونَ كَلِمَةُ اللّٰهِ هِيَ الْعُلْيَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ»

Әбу Муса Абдуллаһ ибн Қайс әл-Әшғари (р.а.):

«Бір кісі Пайғамбарымыздан (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Біреуі өзінің көзсіз батырлығын көрсету үшін, енді біреуі ұлтының, руының немесе әулетінің намысы үшін, тағы біреуі рия қылып елдің назарын өзіне аудару үшін шайқасқандардың қайсысы Алла жолында күрескен болып саналады?» – деп сұрағанда, ол: «Кім Алланың сөзін (яғни, дінін) асқақтату үшін күрессе, міне, сол – Алланың жолында», – деп жауап қатты», – деген (Бұхари, илм 45/жиһад 15/ тәухид 28; Мүслим, имара 150,151).

- 8 -

عَنْ أَبِي بَكْرَةَ نُفَيْعٍ بْنِ الْحَارِثِ الثَّقَفِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا الْتَقٰى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ» قُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ، هٰذَا الْقَاتِلُ فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ؟ قَالَ: «إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلٰى قَتْلِ صَاحِبِهِ»

Әбу Бәкратә Нуфәй ибн әл-Харис әс-Сәқафи (р.а.):

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Екі мұсылман бір-бірімен өштесіп қылыштасса, өлтірген де, өлген де тозақтық», – дегенде, мен: «Уа, Алланың елшісі! Өлтіргеннің жайы белгілі, ал өлген кісі неліктен тозақтық?» – деп сұрадым. Сонда ол: «Өйткені ол да қарсыласын өлтіруге бекінген болатын», – деп айтты», – деген (Бұхари, иман 22; Мүслим, қасамә 33). ).

- 9 -

عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عَبَّاسِ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ ، عَنْ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيمَا يَرْوِي عَنْ رَبِّهِ تَبَارَكَ وَتَعَالٰى قَالَ: «إِنَّ اللّٰهَ كَتَبَ الْحَسَنَاتِ وَالسَّيِّئٰاتِ ثُمَّ بَيَّنَ ذٰلِكَ: فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللّٰهُ تَبَارَكَ وَتَعَالٰى عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللّٰهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إِلٰى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ إِلٰى أَضْعَافٍ كَثِيرَةٍ، وَإِنْ هَمَّ بِسَيِّئَةٍ فَلَمْ يَعْمَلْهَا كَتَبَهَا اللّٰهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً كَامِلَةً، وَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا كَتَبَهَا اللّٰهُ سَيِّئَةً وَاحِدَةً»

Абдуллаһ ибн Аббас ибн Абдулмутталибтен (р.а.) жеткен хадисте Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Ұлы Раббысынан риуаят етіп:

«Расында, Алла тағала бүкіл жақсылық пен жамандық атаулыны жазып, оны былайша ашып түсіндірді: «Кімде-кім жақсылық жасауға ниеттеніп бірақ жасамаса, Хақ тағала оны толық жасалған бір жақсылық есебінде жазады. Егер жақсылық жасауды ойға алып, оны жүзеге асырса, Алла тағала сол бір ғана жақсылығы үшін он сауаптан бастап, жеті жүз есеге дейін, тіпті одан да еселеп сауап жазады. Ал кімде-кім бір жамандық жасауға ниеттеніп, алайда оны жасамаса (яғни, одан Алла үшін айныса), Алла мұны да Өз құзырында толық жасалған бір жақсылық деп жазады. Ал егер іштей ұйғарған жамандығын жасаса, Алла тағала сол жамандықты ғана жазады», – деген (Бұхари, риқақ 31; Мүслим, иман 207).

Тәубе ету

وَتُوبُوا اِلٰى اللّٰهِ جَمِيعًا اَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

«Уа, мүміндер! (Күнәларың үшін өкініш білдіріп) түгелдей Аллаға тәубе етіңдер. Сонда ғана (азаптан құтылып) мақсат-мұраттарыңа жетесіңдер» («Нұр» сүресі, 31-аят).

اِسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا اِلَيْهِ

«Раббыларыңнан (күнәларың үшін) кешірім тілеп, содан соң Оған (бет бұрып) тәубе етіңдер» («Һуд» сүресі, 3-аят).

يآ اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا تُوبُوا اِلٰى اللهِ تَوْبَةً نَصُوحًا

«Уа, иман еткендер! (Күнәларыңа шын жүректен өкініш білдіріп) Алла тағалаға шынайы түрде тәубе етіңдер» («Тахрим» сүресі, 8-аят).

- 10 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «وَاللّٰهِ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللّٰهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ فِي الْيَوْمِ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ مَرَّةً»

Әбу Һурайра (р.а.):

«Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алланың атымен ант етейін, мен күн сайын жетпіс реттен аса Алладан кешірім тілеп, Оған тәубе4 етемін», – деп айтқанын естідім», – деген (Бұхари, дағауат 3).

- 11 -

عَنِ الْأَغَرِّ بْنِ يَسَارٍ الْمُزَنِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ تُوبُوا إِلَى اللّٰهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ فَإِنِّي أَتُوبُ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ»

Ағарр ибн Ясар әл-Музәниден (р.а.) жеткен хадис-те: «Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Уа, адамдар! Аллаға тәубе етіп, кешірім тілеңдер. Расында, мен де Аллаға күніне жүз рет тәубе етемін», – деп айтты», – делінген (Мүслим, зикр 42).

- 12 -

عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ الأَنْصَارِيِّ خَادِمِ رَسُولِ اللّٰهِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَلّٰهُ أَفْرَحُ بِتَوْبَةِ عَبْدِهِ مِنْ أَحَدِكُمْ سَقَطَ عَلٰى بَعِيرِهِ وَقَدْ أَضَلَّهُ فِي أَرْضٍ فَلَاةٍ»

Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қызметшісі Әнәс ибн Мәлик (р.а.): «Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Құлы тәубеге келгендегі Алла тағаланың қуанышы қайсы біреулеріңнің шөл далада жоғалтып алған түйесін ойламаған жерде кезіктірген сәттегі қуанышынан әлдеқайда артық», – деп айтты», – деген (Бұхари, дағауат 4; Мүслим, тәубә 1).

- 13 -

عَنْ أَبِي مُوسٰى عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ قَيْسٍ الْأَشْعَرِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللّٰهَ تَعَالٰى يَبْسُطُ يَدَهُ بِاللَّيْلِ لِيَتُوبَ مُسِيءُ النَّهَارِ وَيَبْسُطُ يَدَهُ بِالنَّهَارِ لِيَتُوبَ مُسِيءُ اللَّيْلِ حَتّٰى تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا»

Әбу Муса Абдуллаһ ибн Қайс әл-Әшғари (р.а.) жеткізген хадисте: «Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алла тағала күндіз күнә жасаған құлы тәубе етсін деп, түнде кешірім қолын созады. Сондай-ақ, түнде күнә жасаған құлы тәубе етсін деп, күндіз кешірім қолын созады. Осылайша, (Алла тағаланың тәубе етуші құлдарын жарылқауы) күн батыстан шыққанға5 дейін жалғасады», – деп айтты», – делінген (Мүслим, тәубә 31).

- 14 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ تَابَ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ مِنْ مَغْرِبِهَا تَابَ اللّٰهُ عَلَيْهِ»

Әбу Һурайра (р.а.):

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Кімде-кім күн батыстан шыққанға6 дейін тәубе ететін болса, Алла тағала оның тәубесін қабыл алады», – деп айтты», – деген (Мүслим, зикр 43).

- 15 -

عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ عُمَرَ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللّٰهَ عَزَّ وَ جلَّ يَقْبَلُ تَوْبَةَ الْعَبْدِ مَا لَمْ يُغَرْغِرْ»

Абдуллаһ ибн Омардан (р.а.) жеткен хадисте:

«Пайғамбарлар Сардары (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Расында, Алла тағала қандай да бір құлының (дәм-тұзы таусылып), шыбын жаны алқымына келіп тірелмейінше жасаған тәубесін қабыл етеді», – деп айтты», – делінген (Тирмизи, дағауат 98).

- 16 -

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ وَأَنَسِ بْنِ مَالِكٍ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَوْ أَنَّ لاِبْنِ آدَمَ وَادِيًا مِنْ ذَهَبٍ أَحَبَّ أَنْ يَكُونَ لَهُ وَادِيَانِ، وَلَنْ يَمْلَأَ فَاهُ إِلَّا التُّرَابُ وَيَتُوبُ اللّٰهُ عَلٰى مَنْ تَابَ»

Ибн Аббас пен Әнәс ибн Мәликтен (р.а.) жеткен хадисте: «Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Адам баласының бір сай толы алтыны болса, тағы да дәл сондай бір сай толы алтыны болғанын қалайды. Оның құлқынын (көрге кіргенде) топырақ қана тойдырады. Соған қарамастан, Алла тағала (ашкөздік, сараңдық сынды жағымсыз қылықтардан арылып) тәубеге келген құлының тәубесін қабыл алады», – деп айтты», – делінген (Бұхари, риқақ 10; Мүслим, зәкәт 116).

Сабыр

يآ اَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللّٰهَ مَعَ الصَّابِرِينَ

«Уа, иман еткендер! (Бастарыңа қандай да бір қайғы-қасірет немесе ауыртпалық түскенде) сабырлылық таныту және намаз оқу арқылы (Алладан) жәрдем сұраңдар. Расында, Алла тағала сабырлылармен бірге» («Бақара» сүресі, 153-аят)

وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ

«Біз сендерді үреймен, аштықпен һәм мал-мүліктеріңді, жақындарыңды әрі өнімдеріңді (яғни, табыстарыңды) кеміту арқылы сөзсіз сынаймыз. Ендеше, сабырлы болғандарды сүйішілей бер» («Бақара» сүресі, 155-аят).

إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ

«Шүбәсіз, сабырлы болғандарға қисапсыз сауап беріледі» («Зүмәр» сүресі, 10-аят).

- 17 -

عَنِ الْحَارِثِ بْنِ عَاصِمٍ الْأَشْعَرِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اَلطُّهُورُ شَطْرُ الْإِيمَانِ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ تَمْلَأُ الْمِيزَانَ وَسُبْحَانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ لِلّٰه تَمْلَآنِ أَوْ تَمْلَأُ مَا بَيْنَ السَّمٰوَاتِ وَالْأَرْضِ، وَالصَّلَاةُ نُورٌ وَالصَّدَقَةُ بُرْهَانٌ وَالصَّبْرُ ضِيَاءٌ وَالْقُرْآنُ حُجَّةٌ لَكَ أَوْ عَلَيْكَ. كُلُّ النَّاسِ يَغْدُو فَبَائِعٌ نَفْسَهُ فَمُعْتِقُهَا أَوْ مُوبِقُهَا»

Харис ибн Асым әл-Әшғари (р.а.) жеткізген хадисте Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Тазалық – иманның жартысы. «Әлхамду лилләһ»7 – (деп жүрекпен айтылған зікір) Таразыны8 (сауапқа) толтырады. «Субханаллаһ»9 пен «Әлхамду лилләһ» зікірлері болса, жер мен жеті қабат аспан арасын толтырады. Намаз – (ақиқатқа барар жолды шуаққа бөлейтін) нұр, садақа – (иманның шынайылығын көрсететін) айғақ, сабырлылық болса, (адамның өмірлік жолын жарқын ететін) шуақ. Құран – (оған бойсұнып, бойсұнбауға байланысты) саған жақ немесе саған қарсы бұлтартпас айғақ. Күллі адамзат әрбір таңның арайлап атуымен (бейнебір басыбайлы құл секілді) өзін саудалап, ақырында өзін (Аллаға құлдыққа сатып мәңгілік азаптан) құтқарады яки, (нәпсінің тізгінін шайтанға ұстату арқылы) өзін құрдымға батырады», – деп айтты» – делінген (Мүслим, таһарат 1).

- 18 -

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ بْنِ مَالِكِ بْنِ سِنَانٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّ نَاسًا مِنَ الْأَنْصَارِ سَأَلوُا رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَعْطَاهُمْ، ثُمَّ سَأَلوُهُ فَأَعْطَاهُمْ، حَتّٰى نَفِدَ مَا عِنْدَهُ، فَقَالَ لَهُمْ حِينَ أَنْفَقَ كُلَّ شَيْءٍ بِيَدِهِ: «مَا يَكُنْ مِنْ خَيْرٍ فَلَنْ أَدَّخِرَهُ عَنْكُمْ، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللّٰهُ وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللّٰهُ، وَمَنْ يَتَصَبَّرْ يُصَبِّرْهُ اللّٰهُ. وَمَا أُعْطِيَ أَحَدٌ عَطَاءً خَيْرًا وَأَوْسَعَ مِنَ الصَّبْرِ»

Әбу Саид Мәлик ибн Синан әл-Худри (Алла олардан разы болсын): «Бірде Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ансардан бір топ адам бұйымтайын айтып еді, сұрағандарын берді. Олар араға біраз уақыт салып тағы сұрады. Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бұл жолы да олардың бетін қайтармай, қолындағы барын ұстатты. Қолындағы бар дүниесі таусылған соң оларға: «Қолымдағы барымды сендерден аямаймын. (Бірақ, айтарым) кімде-кім өзгеге қол жайып қайыр тілеуден арын сақтаса, Алла оны арлы, әрі абыройлы қылады. Кімде-кім ел-жұртқа зәрулік танытпаса, Алла оның күнін ешкімге қаратпайды. Ал кімде-кім сабырлы болуға тырысса, Алла оған түгесілмес сабыр береді. Ешбір жанға сабырлылықтан да үлкен әрі қайырлы сый нәсіп етілмеген», – деп айтты», – деген (Бұхари, зәкәт 50; Мүслим, зәкәт 124).

- 19 -

عَنْ صُهَيْبِ بْنِ سِنَانٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «عَجَبًا لِأَمْرِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ لَهُ خَيْرٌ، وَلَيْسَ ذٰلِكَ لِأَحَدٍ إِلَّا لِلْمُؤْمِنِ: إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ»

Суһәйб ибн Синаннан (р.а.) жеткен хадисте Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Мүміннің жағдайы қандай ғажап! Шын мәнінде, оның әрбір жай-күйі өзі үшін қайырлы болмақ, бұл – одан өзгеге бұйырмаған бақыт. Ол қандай да бір қуанышты жағдайға тап болса, шүкір етеді. Мұнысы өзі үшін қайырлы болады. Ал басына бір қиындық түссе, сабырлылық танытады. Бұл да өзі үшін қайырлы болады», – деп айтты», – делінген (Мүслим, зуһд 64).

- 20 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: مَرَّ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِامْرَأَةٍ تَبْكِي عِنْدَ قَبْرٍ فَقَالَ: «اِتَّقِي اللّٰهَ وَاصْبِرِي» فَقَالَتْ: إِلَيْكَ عَنِّي، فَإِنَّكَ لَمْ تُصَبْ بِمُصِيبَتيِ، وَلَمْ تَعْرِفْهُ، فَقِيلَ لَهَا: إِنَّهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَأَتَتْ بَابَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَلَمْ تَجِدْ عِنْدَهُ بَوَّابِينَ، فَقَالَتْ: لَمْ أَعْرِفْكَ، فَقَالَ: «إِنَّمَا الصَّبْرُ عِنْدَ الصَّدْمَةِ الْأُولٰى»

Әнәс (р.а.): «Бірде Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қабір басында баласын жоқтап, жылап отырған бір әйелдің қасынан өтіп бара жатып оған: «Алладан қорық, әрі сабыр ет», – деді. Сонда әлгі әйел Пайғамбарымызға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Аулақ жүр. Менің қайғым өз басыңа келмеген соң, менде нең бар?!» – деп, қатқыл жауап қатты. Кейін қабір басындағылар әлгі әйелге ол кісінің Алланың елшісі екенін айтқанда, (одан сайын пұшайман болып) дереу Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) үйіне келеді. Есіктің алдында күзетші болмағандықтан, тіке кіріп барып: «Сізді танымай қалыппын», – деп, (дөрекілігі үшін) кешірім сұрады. Сонда Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) оған: «Нағыз сабыр – соққының алғашқы тиген сәтіндегі сабыр», – деп насихат айтты», – деген (Бұхари, жәнәйз 32-43/ахкәм 11; Мүслим, жәнәйз 14-15).

- 21 -

عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كَأَنِّي أَنْظُرُ إِلٰى رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَحْكيِ نَبِيًّا مِنَ الْأَنْبِيَاءِ صَلَوَاتُ اللّٰهِ وَسَلَامُهُ عَلَيْهِمْ، ضَرَبَهُ قَوْمُهُ فَأَدْمَوْهُ وَهُوَ يَمْسَحُ الدَّمَ عَنْ وَجْهِهِ يَقُولُ :«اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لِقَوْمِي فَإِنَّهُمْ لَا يَعْلَمُونَ»

Абдуллаһ ибн Масғуд (р.а.):

«Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бізге бір пайғамбардың басынан өткен оқиғаны әңгімелегені әлі күнге дейін көз алдымнан кетпейді. Әлгі пайғамбарды қауымы ұрып-соғып, қан-жоса қылса да, жүзінен аққан қанды сүртіп тұрып: «Уа, Алла тағалам, қауымымды кешіре көр, өйткені олар ақиқатты білмейді», – деп жалбарынған еді», – деген (Бұхари, әнбия 54; Мүслим, жиһад 104).

- 22 -

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ وَ أَبِي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَا يُصِيبُ الْمُسْلِمَ مِنْ نَصَبٍ وَلَا وَصَبٍ وَلَا هَمٍّ وَلَا حَزَنٍ وَلَا أَذًى وَلَا غَمٍّ حَتَّى الشَّوْكَةُ يُشَاكُهَا إِلَّا كَفَّرَ اللّٰهُ بِهَا مِنْ خَطَايَاهُ»

Әбу Саид пен Әбу Һурайрадан (Алла олардан разы болсын) жеткен хадисте: «Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алла тағала мұсылман құлының басына келген шаршап-шалдығу, ауру-сырқау, үрей, уайым, күйініш пен қайғы-қасірет секілді қандай да бір ауыртпашылық себепті, тіпті, қолына немесе аяғына кірген кішкене тікен үшін де оның күнәларын жарылқап кешіреді» – деп айтқан», – делінген (Бұхари, мәрда 1; Мүслим, бирр 49).

- 23 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَتَمَنَّيَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ لِضُرٍّ أَصَابَهُ، فَإِنْ كَانَ لَا بُدَّ فَاعِلاً فَلْيَقُلْ: اَللَّهُمَّ أَحْيِنِي مَا كَانَتِ الْحَيَاةُ خَيْرًا لِي وَتَوَفَّنِي إِذَا كَانَتِ الْوَفَاةُ خَيْرًا لِي»

Әнәс (р.а.) жеткізген хадисте Алланың елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Араларыңнан ешкім басына келген қандай да бір қайғы-қасіретке бола өзіне өлім тілемесін. Егер басқа амалы қалмаса, «Уа, Алла тағалам, мен үшін қай кезге дейін өмір сүру қайырлы болса, сол кезге дейін ғұмыр сүргіз. Қай кезде мен үшін өлім қайырлы болса, сол кезде жанымды ал!» – деп дұға етсін», – деген (Бұхари, мәрда 19; Мүслим, зикр 10).

- 24 -

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّٰهِ خَبَّابِ بْنِ الْأَرَتِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: شَكَوْنَا إِلٰى رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ مُتَوَسِّدٌ بُرْدَةً لَهُ فِي ظِلِّ الْكَعْبَةِ، فَقُلْنَا: أَلَا تَسْتَنْصِرُ لَنَا أَلَا تَدْعُو لَنَا؟ فَقَالَ: قَدْ كَانَ مَنْ قَبْلَكُمْ يُؤْخَذُ الرَّجُلُ فَيُحْفَرُ لَهُ فِي الْأَرْضِ فَيُجْعَلُ فِيهَا، ثُمَّ يُؤْتٰى بِالْمِنْشَارِ فَيُوضَعُ عَلٰى رَأْسِهِ فَيُجْعَلُ نِصْفَيْنِ، وَيُمْشَطُ بِأَمْشَاطِ الْحَدِيدِ مَا دُونَ لَحْمِهِ وَعَظْمِهِ، مَا يَصُدُّهُ ذٰلِكَ عَنْ دِينِهِ، وَاللّٰهِ لَيُتِمَّنَّ اللّٰهُ هٰذَا الأَمْرَ حَتّٰى يَسِيرَ الرَّاكِبُ مِنْ صَنْعَاءَ إِلٰى حَضْرَمَوْتَ لَا يَخَافُ إِلَّا اللّٰهَ وَالذِّئْبَ عَلٰى غَنَمِهِ، وَلٰكِنَّكُمْ تَسْتَعْجِلُونَ»

Әбу Абдуллаһ Хаттаб ибн әл-Әрат (р.а.):

«(Мүшріктерден қорлық көріп жүрген кезіміз еді). Бір күні Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) шапанын жастанып, Қағбаның көлеңкесінде тынығып жатқанда: «Алладан біз үшін жәрдем тілеп, дұға етсеңіз?» – деп мұңымызды шақтық. Сонда ол: «Сендерден бұрын өмір сүрген қауымдарда (иман еткен) адамды ұстап алып, арнайы қазылған шұңқырға тастап, араменен төбесінен төмен қарай екіге қақ бөлетін, не болмаса, темір тырмақтармен еті мен сүйегі ажырағанша тырмалайтын жағдайлар да кездескен. Міне, осыншалықты жантүршігерлік азап оны дінінен бездіре алмайтын. Алланың атымен ант етейін! Алла тағала бұл істі (Ислам дінін) міндетті түрде ақырына дейін жеткізеді. Тіпті салт атты жалғыз жолаушы Алладан және қойлары үшін қорқау қасқырдан өзге ешкімнен қорықпастан, Сана’дан Хадрамаутке дейін алаңсыз сапар шегетін күн туады. Алайда сендер (бәрі дем арасында бола қалса екен деп) тағатсыздық танытасыңдар», – деп айтты», – деген (Бұхари, мәнәқиб 25).

- 25 -

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا كَانَ يَوْمُ حُنَيْنٍ آثَرَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نَاسًا فِي الْقِسْمَةِ: فَأَعْطٰى الْأَقْرَعَ بْنَ حَابِسٍ مِائَةً مِنَ الْإِبِلِ وَأَعْطٰى عُيَيْنَةَ بْنَ حِصْنٍ مِثْلَ ذٰلِكَ، وَأَعْطٰى نَاسًا مِنْ أَشْرَافِ الْعَرَبِ وَآثَرَهُمْ يَوْمَئِذٍ فِي الْقِسْمَةِ. فَقَالَ رَجُلٌ: وَاللّٰهِ إِنَّ هٰذِهِ قِسْمَةٌ مَا عُدِلَ فِيهَا وَمَا أُرِيدَ فِيهَا وَجْهُ اللّٰهِ، فَقُلْتُ: وَاللّٰهِ لَأُخْبِرَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَأَتَيْتُهُ فَأَخْبَرْتُهُ بِمَا قَالَ، فَتَغَيَّرَ وَجْهُهُ حَتّٰى كَانَ كَالصِّرْفِ. ثُمَّ قَالَ: «فَمَنْ يَعْدِلُ إِذَا لَمْ يَعْدِلِ اللّٰهُ وَرَسُولُهُ؟ ثُمَّ قَالَ: يَرْحَمُ اللّٰهُ مُوسٰى قَدْ أُوذِيَ بِأَكْثَرَ مِنْ هٰذَا فَصَبَرَ» فَقُلْتُ: لاَ جَرَمَ لَا أَرْفَعُ إِلَيْهِ بَعْدَهَا حَدِيثًا.

Абдуллаһ ибн Масғуд (р.а.):

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) Хунәйн шайқасында түскен олжадан кей кісілерге ерекше ілтипат көрсетіп, көбірек етіп үлестіріп берген-ді. Ақра ибн Хабис пен Уйәйна ибн Хиснның алдына жүз түйеден салып берді. Сондай-ақ, бірқатар араб ақсүйектеріне де басқаларға қарағанда түскен олжадан көбірек бөлді. (Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сондағы мақсатын түсінбегендіктен бұған наразы болған) біреу: «Уаллаһи! Бұл олжа бөлісте ешқандай әділдік те, Алланың разылығын ойлау да болған жоқ», – деді. Сонда мен: «Уаллаһи, бұны Алла елшісіне (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жеткіземін», – дедім. Көп күтпестен Пайғамбарымызға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) болған жайды айттым. Лезде оның жүзі күреңітіп, реңі өзгеріп кетті. Содан біраз уақытқа дейін үндемей тұрды да: «Алла пен елшісі әділ болмаса, кім әділетті болмақ? Алла тағала Мұсаны (а.с.) мейірімге бөлесін! Өйткені, ол бұдан да өткен қорлық көрсе де, сабырлылық танытқан еді», – деді мұңайып. Осы оқиғадан кейін «Ендігәрі оған ешкімнің сөзін жеткізбеспін» деп, өз-өзіме уәде бердім», – деген (Бұхари, әдәб 53; Мүслим, зәкәт 145).

Түсініктеме: Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) иманға жаңа келіп, дінді толық түсіне қоймаған бірқатар араб ақсүйектеріне бұрынырақта иманға келген өзге мұсылмандарға қарағанда көбірек ілтипат көрсетуінің себебі, оларға Исламды сүйдіру және мұсылмандарға деген өшпенділіктен арылту еді.

- 26 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا أَرَادَ اللّٰهُ بِعَبْدِهِ خَيْرًا عَجَّلَ لَهُ الْعُقُوبَةَ فِي الدُّنْيَا، وَإِذَا أَرَادَ اللّٰهُ بِعَبْدِهِ الشَّرَّ أَمْسَكَ عَنْهُ بِذَنْبِهِ حَتّٰى يُوَافِيَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ»

Әнәс ибн Мәликтен (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Егер Алла тағала құлына жақсылық қаласа, күнәларының жазасын дереу осы дүниеде береді. Ал егер құлына жамандық қаласа, қиямет күні күнәларының жазасын толық беру үшін кейінге қалдырады», – деп айтты» – делінген (Тирмизи, зуһд 57).

- 27 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَيْسَ الشَّدِيدُ بِالصُّرَعَةِ إِنَّمَا الشَّدِيدُ الَّذِي يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ»

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Нағыз мықты – күресте қарсыласын жеңген емес, қатты ашуланғанда өз-өзін ұстай (жеңе) білген адам», – деп айтты» – делінген (Бұхари, әдәб 102; Мүслим, бирр 106).

- 28 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «مَا يَزَالُ الْبَلَاءُ بِالْمُؤْمِنِ وَالْمُؤْمِنَةِ فِي نَفْسِهِ وَوَلَدِهِ وَمَالِهِ حَتّٰى يَلْقٰى اللّٰهَ تَعَالٰى وَمَا عَلَيْهِ خَطِيئَةٌ»

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Мейлі ер, яки әйел болсын, мүміннің жеке басы, бала-шағасы не болмаса дүние-мүлкі әрдайым пәле-жалаға ұшырап тұрады. (Бұл ауыртпашылықтар сабырлылық танытқан мүміннің күнәларын жуып-шаяды да) соңында ол Аллаға күнәсіз, пәк күйде қауышады», – деп айтты», – деген (Тирмизи, зуһд 57).

- 29 -

عَنْ أُسَيْدِ بْنِ حُضَيْرٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ رَجُلاً مِنَ الْأَنْصَارِ قَالَ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ أَلَا تَسْتَعْمِلُنيِ كَمَا اسْتَعْمَلْتَ فُلَانًا فَقَالَ: «إِنَّكُمْ سَتَلْقَوْنَ بَعْدِي أَثَرَةً فَاصْبِرُوا حَتّٰى تَلْقَوْنِي عَلَى الْحَوْضِ»

Усәйд ибн Худайр (р.а.):

«Ансарлардың бірі: «Уа, Алланың елшісі! Пәленшені қызметке тағайындағаныңыз секілді маған да бір қызмет берсеңіз қайтеді?» – деп сұрады. Сонда Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Расында, менен кейін талай сыңаржақ әрі әділетсіз тағайындауларға куә боласыңдар. Ендеше, Кәусар қауызының басында менімен қауышатын күнге дейін шыдаңдар», – деп айтты», – деген (Бұхари, фитән 2; Мүслим, имара 48).

Шыншылдық

يآ اَيُّهَا الَّذِينَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ

«Уа, иман ет-кендер! Алладан қорқыңдар (бұйырғандарын орындап, тыйғандарынан тыйылыңдар) һәм шынайы түрде иман еткен шыншылдармен бірге болыңдар» («Тәубе» сүресі, 119-аят).

طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَاِذَا عَزَمَ الْاَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللّٰهَ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ

«Олардың міндеті қалтқысыз бойсұну һәм жақсы сөз айту. Егер олар қиын-қыстау шақтарда да Алла тағалаға шынайы түрде иман еткендіктерін көрсетсе, өздері үшін қайырлы болар еді» («Мұхаммед» сүресі, 21-аят).

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّآئِمِينَ وَالصَّآئِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللّٰهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللّٰهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا

«Мұсылман ерлер мен мұсылман әйелдерге, мүмін ерлер мен мүмін әйелдерге, (Аллаға бойсұнып) құлшылыққа берілген ерлер мен құлшылыққа берілген әйелдерге, шынайы һәм шыншыл ерлер мен шынайы да шыншыл әйелдерге, сабырлы болған ерлер мен сабырлы бола білген әйелдерге, (Алладан қорқып) Оның алдында кішіпейіл болған ерлер мен (Алладан қорқып) Оның алдында кішіпейіл болған әйелдерге, игі жолда садақа беретін ерлер мен игі жолда садақа беретін әйелдерге, ораза ұстайтын ерлер мен ораза ұстайтын әйелдерге, ұятты жерлерін күнәдан тыйып, арын сақтаған ерлер мен ұятты жерлерін күнәдан тыйып, арын сақтаған әйелдерге, сондай-ақ, Алланы жиі еске алатын ерлер мен Алланы жиі еске алатын әйелдерге Алла тағала кешірім мен үлкен сый дайындады» («Ахзаб» сүресі, 35-аят).

- 30 -

عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ أَبِي أَوْفٰى أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي بَعْضِ أَيَّامِهِ الَّتِي لَقِيَ فِيهَا الْعَدُوَّ انْتَظَرَ حَتّٰى مَالَتِ الشَّمْسُ، ثُمَّ قَامَ فِي النَّاسِ فَقَالَ: «أَيُّهَا النَّاسُ، لَا تَتَمَنَّوْا لِقَاءَ الْعَدُوِّ وَاسْأَلُوا اللّٰهَ الْعَافِيَةَ، فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا وَاعْلَمُوا أَنَّ الْجَنَّةَ تَحْتَ ظِلَالِ السُّيُوفِ» ثُمَّ قَالَ: «اَللّٰهُمَّ مُنْزِلَ الْكِتَابِ وَمُجْرِيَ السَّحَابِ وَهَازِمَ الْأَحْزَابِ اهْزِمْهُمْ وَانْصُرْنَا عَلَيْهِمْ»

Абдуллаһ ибн Әбу Әуфә (р.а.):

«Шайқастардың бірінде жау әскерімен бетпе-бет келгенде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бірден қиян-кескі ұрысқа кіріспей, күн көкжиекке қарай еңкейгенге дейін күтті. Содан соң жауынгерлердің алдына шығып: «Уа, жарандар! Еш уақытта дұшпанмен бетпе-бет келуді тілемеңдер, керісінше, әрдайым Алладан есендік тілеңдер. Егер олармен жүзбе-жүз кездессеңдер, табандылықпен төтеп беріңдер. Жаннаттың (Алла жолында сермелген) қылыштардың көлеңкесінде екенін біліп қойыңдар, – деді де, уа, Құранды түсірген, көктегі ақ-ұлпа бұлттарды көшірген, Мәдинаны жермен-жексен етуге бел буып келген араб тайпаларының тас-талқанын шығарған Алла тағалам! Мына кәпір қолының күлін көкке ұшырып, бізді жеңіске жетелей көр!» – деп жалбарынды», – деген (Бұхари, жиһад 112; Мүслим, жиһад 20).

- 31 -

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الصِّدْقَ يَهْدِي إِلَى الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ يَهْدِي إِلَى الْجَنَّةِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَصْدُقُ حَتّٰى يُكْتَبَ عِنْدَ اللّٰهِ صِدِّيقًا. وإِنَّ الْكَذِبَ يَهْدِي إِلَى الْفُجُورِ وَإِنَّ الْفُجُورَ يَهْدِي إِلَى النَّارِ، وَإِنَّ الرَّجُلَ لَيَكْذِبُ حَتّٰى يُكْتَبَ عِنْدَ اللّٰهِ كَذَّابًا»

Ибн Масғуд (р.а.):

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Расында, шыншылдық ізгілікке, ал ізгілік жұмаққа жетелейді. Кісі әрдайым шыншыл болып, оны өмірлік ұстанымына айналдырса, Алланың құзырында турашыл деп жазылады. Суайттық азғындыққа, ал азғындық тозаққа жетелейді. Кісі үнемі жалған сөйлеп, өтірік айтуға әуестенсе, ақырында, Алланың құзырында өтірікші кәззап деп жазылады», – деп айтты», – деген (Бұхари, әдәб 69; Мүслим, бирр 103).

- 32 -

عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ قَالَ حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «دَعْ مَا يَرِيبُكَ إِلٰى مَا لَا يَرِيبُكَ، فَإِنَّ الصِّدْقَ طُمَأْنِينَةٌ، وَالْكَذِبَ رِيبَةٌ»

Хасан ибн Али ибн Әбу Талиб (р.а.):

«Расулалланың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) «Күмәнді нәрседен бойыңды аулақ салып, күмәнсіз болғанын таңдағын. Расында, шыншылдық жан тыныштығына бөлейді. Ал өтірік көңілге күмән ұялатады» деген өсиетін көкейіме түйіп алдым», – деген (Тирмизи, қиямә 60).

- 33 -

عَنْ سَهْلِ بْنِ حُنَيْفٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ سَأَلَ اللّٰهَ تَعَالٰى الشَّهَادَةَ بِصِدْقٍ بَلَّغَهُ اللّٰهُ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَإِنْ مَاتَ عَلٰى فِرَاشِهِ»

Сәһл ибн Хунәйфтен (р.а.) жеткен хадисте «Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Кімде-кім Хақ тағаладан шынайы ниетімен шейіт болуды сұраса, төсегінде жатып жан тапсырса да, Алла оны шейіттердің мәртебесіне жеткізеді», – деп айтты» – делінген (Мүслим, имара 157).

- 34 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «غَزَا نَبِيٌّ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ صَلَوَاتُ اللّٰهِ وَسَلَامُهُ عَلَيْهِمْ فَقَالَ لِقَوْمِهِ: لَا يَتْبَعْنيِ رَجُلٌ مَلَكَ بُضْعَ امْرَأَةٍ. وَهُوَ يُرِيدُ أَنْ يَبْنِيَ بِهَا وَلَمَّا يَبْنِ بِهَا، وَلَا أَحَدٌ بَنَى بُيُوتًا لَمْ يَرْفَعْ سُقُوفَهَا، وَلَا أَحَدٌ اِشْتَرٰى غَنَمًا أَوْ خَلَفَاتٍ وَهُوَ يَنْتَظِرُ أَوْلَادَهَا. فَغَزَا فَدَنَا مِنَ الْقَرْيَةِ صَلَاةَ الْعَصْرِ أَوْ قَرِيبًا مِنْ ذٰلِكَ، فَقَالَ لِلشَّمْسِ: إِنَّكِ مَأْمُورَةٌ وَأَنَا مَأْمُورٌ، اَللَّهُمَّ احْبِسْهَا عَلَيْنَا، فَحُبِسَتْ حَتّٰى فَتَحَ اللّٰهُ عَلَيْهِ، فَجَمَعَ الْغَنَائِمَ، فَجَاءَتْ يَعْنِي النَّارَ لِتَأْكُلَهَا فَلَمْ تَطْعَمْهَا فَقَالَ: إِنَّ فِيكُمْ غُلُولاً، فَلْيُبَايِعْنِِي مِنْ كُلِّ قَبِيلَةٍ رَجُلٌ، فَلَزِقَتْ يَدُ رَجُلٍ بِيَدِهِ فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ فَلْيُبَايِعْنِي قَبِيلَتُكَ، فَلِزَقَتْ يَدُ رَجُلَيْنِ أَوْ ثَلَاثَةٍ بِيَدِهِ فَقَالَ: فِيكُمُ الْغُلُولُ، فَجَاءُوا بِرَأْسٍ مِثْلِ رَأْسِ بَقَرَةٍ مِنْ الذَّهَبِ، فَوَضَعَهَا فَجَاءَتِ النَّارُ فَأَكَلَتْهَا، فَلَمْ تَحِلَّ الْغَنَائِمُ لِأَحَدٍ قََبْلَنَا، ثُمَّ أَحَلَّ اللّٰهُ لَنَا الْغَنَائِمَ لَمَّا رَأٰى ضَعْفَنَا وَعَجْزَنَا فَأَحَلَّهَا لَنَا»

Әбу Һурайра (р.а.): «Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Ертеректе бір пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) жорыққа аттанарда қауымына: «Енді ғана үйленіп, бірақ алғашқы түнін некелі жарымен бірге өткізіп үлгермеген; үй салып, бірақ шатырын жауып үлгермеген; буаз қой немесе түйе сатып алып, солардың төлдетуін күтіп отырған адам маған ермей-ақ қойсын!» – деп жар салды. Сөйтіп, әлгі пайғамбар жасағымен жорыққа аттанды. Олар екінті намазының уақытында (немесе екінті намазына аз уақыт қала) бір елді мекенге келіп жетті. Сонда қолбасшы пайғамбар күнге қарап: «Сен де, мен де (бір Алланың) әміріндеміз, – деді де, уа, Алла тағалам! Күннің батуын кешеуілдете тұрғайсың», – деп дұға етті. Содан Алла тағала оны жеңіске жеткізгенше, күн батпады. Соғыс аяқталған соң, ол түскен олжаның бәрін бір жерге жинатты. Жиналған олжаның түгін қалдырмай өртеу үшін көктен от түсті, бірақ өртемеді. Сол кезде қолбасшы пайғамбар әскеріне: «Араларыңда олжаға қол сұққандар бар. Әр рудан бір-бір адамнан шығып маған қол беріп, алдымда ант етсін!» – деп жар салды. Ант қабылдау рәсімі барысында бір адамның қолы пайғамбардың қолына жабысып қалды. Пайғамбар әлгі адамға: «Олжаға қол сұққан сендердің араларыңда. Бүкіл руыңмен келіп қолымды алып, алдымда ант етіңдер», – деп бұйырды. Бұл жолы екі немесе үш адамның қолы пайғамбар қолына жабысып қалды. Пайғамбар оларға: «Ұрланған дүние сендерде», – деді. Олар сиырдың басына ұқсаған бір алтын бас алып келді. Пайғамбар оны үйіліп жатқан олжаға қосты. Сол-ақ екен көктен бір от түсіп олжаның түгін қалдырмай жалмап, өртеп жіберді. Бізден бұрын ешбір пайғамбар мен қауымға соғыстан түскен олжа адал емес еді. Алла тағала біздің қауқарсыз, әлсіз екенімізді білген соң, оны біз үшін адал қылды», – деп айтты», – деген (Бұхари, хумус 8; Мүслим, жиһад 32).

Алла тағаланың бақылауында болу

وَهُوَ مَعَكُمْ اَيْنَ مَا كُنْتُمْ وَ اللّٰهُ

«Ол (Алла тағала) – қайда болсаңдар да, сендермен бірге. Расында, Алла тағала не істеп, не қойып жатқандарыңды көріп бақылаушы» («Хадид» сүресі, 4-аят).

إِنَّ اللّٰهَ لَا يَخْفٰى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الْاَرْضِ وَلَا فِي السَّمَآءِ

«Шын мәнінде, Алла тағаладан жердегі және көктегі еш нәрсе қалтарыста қала алмайды» («Әли Имран» сүресі, 5-аят).

إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ

«Расында, сенің Раббың бәрін де көріп бақылаушы (яғни, Одан еш нәрсе таса бола алмайды)» («Фәжр» сүресі, 14-аят).

يَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ

«Алла тағала көздердің ұрлана қарағанын да, (адамдардың) көкірегінде жатқан барлық құпияны да толық біледі» («Мумин» сүресі, 19-аят).

- 35 -

عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ جُلُوسٌ عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ذَاتَ يَوْمٍ إِذْ طَلَعَ عَلَيْنَا رَجُلٌ شَدِيدُ بَياَضِ الثِّيَابِ شَدِيدُ سَوَادِ الشَّعْرِ، لَا يُرٰى عَلَيْهِ أَثَرُ السَّفَرِ، وَلَا يَعْرِفُهُ مِنَّا أَحَدٌ، حَتّٰى جَلَسَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَأَسْنَدَ رُكْبَتَيْهِ إِلٰى رُكْبَتَيْهِ وَوَضَعَ كَفَّيْهِ عَلٰى فَخِذَيْهِ وَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَخْبِرْنِي عَنِ الْإِسْلَامِ فَقَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: اَلْإِسْلَامُ أَنْ تَشْهَدَ أَنْ لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللّٰهِ وَتُقِيمَ الصَّلَاةَ وَتُؤْتِيَ الزَّكَاةَ وَتَصُومَ رَمَضَانَ وَتَحُجَّ الْبَيْتَ إِنِ اسْتَطَعْتَ إِلَيْهِ سَبِيلاً. قَالَ: صَدَقْتَ. فَعَجِبْنَا لَهُ يَسْأَلُهُ وَيُصَدِّقُهُ، قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ الْإِيمَانِ. قَالَ: أَنْ تُؤْمِنَ بِاللّٰهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالَيَوْمِ الْآخِرِ وَتُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ خَيْرِهِ وَشَرِّهِ. قَالَ: صَدَقْتَ قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ الْإِحْسَانِ. قَالَ: أَنْ تَعْبُدَ اللّٰهَ كَأَنَّكَ تَرَاهُ، فَإِنْ لَمْ تَكُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ يَرَاكَ، قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنِ السَّاعَةِ. قَالَ: مَا الْمَسْؤُولُ عَنْهَا بِأَعْلَمَ مِنَ السَّائِلِ. قَالَ: فَأَخْبِرْنِي عَنْ أَمَارَاتِهَا. قَالَ أَنْ تَلِدَ الْأَمَةُ رَبَّتَهَا، وَأَنْ تَرٰى الْحُفَاةَ الْعُرَاةَ الْعَالَةَ رِعَاءَ الشَّاءِ يَتَطَاوَلُونَ فِي الْبُنْيَانِ ثُمَّ اِنْطَلَقَ، فَلَبِثْتُ مَلِيًّا، ثُمَّ قَالَ: يَا عُمَرُ أَتَدْرِي مَنِ السَّائِلُ؟ قُلْتُ: اَللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قَالَ: «فَإِنَّهُ جِبْرِيلُ أَتَاكُمْ يُعَلِّمُكُمْ دِينَكُمْ»

Омар ибн әл-Хаттаб (р.а.): «Бір күні Алла елшісімен (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бірге отырған едік. Кенет киімі сүттей аппақ, шашы көмірдей қап-қара, жолаушыға мүлде ұқсамайтын және (бір қызығы) бәрімізге бейтаныс бір кісі ортамызға келді. Келді де, Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қасына барып, екі тізесін оның тізесімен түйістіре, екі қолын (өзінің) тізесінің үстіне қойып отырды да: «Уа, Мұхаммед! Маған Ислам туралы айтып бер», – деді. Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Ислам – Алладан басқа ешбір тәңірдің жоқ екеніне және Мұхаммедтің Алланың елшісі екеніне куәлік етуің, намазды шарттарына сай толық оқуың, зекет беруің, Рамазан айында ораза ұстауың, шамаң жетсе, Алланың үйін зиярат етіп, қажылық парызын өтеуің», – дегенде, әлгі адам: «Дұрыс айттың», – деді. Біз оның өзі сұрақ қойып, өзі растағанына таңырқадық. Бейтаныс келесі сауалын қойды: «Маған иман жайлы айтып бер», – деді. Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Аллаға, періштелеріне, кітаптарына, елшілеріне, ақырет күніне және тағдырға, оның жақсылығы мен жамандығына иман келтіруің», – дегенде, әлгі кісі бұл жолы да: «Дұрыс айтасың», – деді. Сөйтті де: «Енді маған ихсан деген не, соны баяндап бер», – деді. Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Ихсан дегеніміз – сенің Алланы көріп тұрғаныңдай құлшылық етуің, өйткені сен Оны көрмесең де, Ол сені әрдайым көріп тұрады», – деп жауап берді. Содан бейтаныс адам сұрағын жалғастырып: «Ал енді маған қияметтің қашан орнайтынын айт», – деді. Сонда Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Қияметтің қашан орнайтынын сұралған адам сұраушыдан артық білмейді», – деді. Сонда ол: «Ендеше, маған қияметтің белгілерін айтып бер», – деді. Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Өз анасын күң санайтын ұрпақ дүниеге келеді10. Жалаң аяқ, жалаңаш сіңірі шыққан қойшылардың зәулім құрылыстар салып, бір-бірімен жаныға жарысып, көкірек кергенін көресің», – деді. Сәлден соң әлгі адам мешіттен шығып кетті. Содан, мен біраз уақыт тапжылмай отырдым. Кейін Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Уа, Омар! Сұрақ қойғанның кім екенін білемісің?» – деді. Мен: «Алла пен елшісі жақсы біледі», – дедім. Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Шынында, ол сендерге діндеріңді үйрету үшін келген Жәбірейіл еді», – деп айтты», – деген (Мүслим, иман 1).

- 36 -

عَنْ أَبِي ذَرٍّ جُنْدَبِ بْنِ جُنَادَةَ وَمُعَاذِ بْنِ جَبَلٍ عَنْ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اِتَّقِ اللّٰهَ حَيْثُمَا كُنْتَ وَأَتْبِعِ السَّيِّئَةَ الْحَسَنَةَ تَمْحُهَا، وَخَالِقِ النَّاسَ بِخُلُقٍ حَسَنٍ»

Әбу Зәрр Жундуб ибн Жунәда және Мұғаз ибн Жәбәл (р.а.) жеткізген хадисте:

«Расулалла (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Қайда жүрсең де, Алладан қорқып, бұйрықтарын орындап, тыйымдарынан сақтан! Әрбір күнәнің артынан уақыт оздырмай оны жуып-шаятын жақсылық жаса! Адамдармен қарым-қатынаста көркем мінезді бол!» – деп бұйырды», – делінген (Тирмизи, бирр 55).

- 37 -

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: «كُنْتُ خَلْفَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَوْمًا فَقَالَ: «يَا غُلَامُ إِنِّي أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ اِحْفَظِ اللّٰهَ يَحْفَظْكَ اِحْفَظِ اللّٰهَ تَجِدْهُ تُجَاهَكَ، إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ اللّٰهَ، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بِاللّٰهِ، وَاعْلَمْ أَنَّ الْأُمَّةَ لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلٰى أَنْ يَنْفَعُوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللّٰهُ لَكَ، وَإِنِ اجْتَمَعُوا عَلٰى أَنْ يَضُرُّوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوكَ إِلَّا بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ اللّٰهُ عَلَيْكَ، رُفِعَتِ الْأَقْلَامُ وَجَفَّتِ الصُّحُفُ»

Ибн Аббас (р.а.):

«Бірде Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) соңынан еріп келе жатқанымда: «Әй, бала! Саған біраз ақыл айтайын: Алланың хақысын сақта. Сонда Алла тағала да сені сақтайды. Еш уақытта Алланы жадыңнан шығарма. Сонда Ол да (қиын сәттерде) қасыңда болады. Қалауың болса, тек Алладан тіле. Жәрдем керек болса, оны да жалғыз Алладан сұрағын. Біліп қой: бүкіл адамзат жиналып, сен үшін қандай да бір пайда келтірмек болса, Алланың маңдайыңа жазғанынан артық пайда келтіре алмайды. Сондай-ақ, күллі адамзат баласы жиналып, саған қандай да бір зиян тигіземіз десе, Алланың жазғанынан артық зәредей де зиян тигізе алмайды, өйткені (адамның тағдырын жазатын) қаламдар әлдеқашан тоқтап, парақтардағы сия да кеуіп қалған», – деп айтты», – деген (Тирмизи, қиямә 59).

- 38 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: «إِنَّكُمْ لَتَعْمَلُونَ أَعْمَالاً هِيَ أَدَقُّ فِي أََعْيُنِكُمْ مِنَ الشَّعَرِ، كُنَّا نَعُدُّهَا عَلٰى عَهْدِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الْمُوبِقَاتِ»

Әнәс (р.а.): «Сендер кейбір оғаш істерді істейсіңдер де, оны қыл құрлы да көрмейсіңдер. Ал біз Алла елшісінің кезінде ондай істерді құрдымға құлататын зор күнә деп білуші едік», – деген (Бұхари, риқақ 32).

- 39 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: إِنَّ اللّٰهَ تَعَالٰى يَغَارُ، وَغَيْرَةُ اللّٰهِ تَعَالٰى أَنْ يَأْتِيَ الْمَرْءُ مَا حَرَّمَ اللّٰهُ عَلَيْهِ»

Әбу Һурайра (р.а.): «Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Расында, Алла тағала қызғанады. Алланың қызғанышы адам баласы (шайтанға еріп) Раббысының харам еткендерін істегенде оянады», – деп айтты», – деген (Бұхари, никах 107; Мүслим, тәубә 36).

Түсініктеме: Яғни, Алла тағала қызғанады дегенді «Өзінің ұлылығына лайық абыройын ешкімге таптатпайды, әрі өзі жаратқан құлының шайтанның жетегінде кетіп, күнәға батқанын қаламайды» деп түсінеміз, өйткені иләһи бұйрықтарға құлақ аспай, шайтанға еріп, күнә жасау Алла тағаланың қаһарына ұшыратады.

- 40 -

عَنْ شَدَّادِ بْنِ أَوْسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اَلْكَيِّسُ مَنْ دَانَ نَفْسَهُ وَعَمِلَ لِمَا بَعْدَ الْمَوْتِ، وَالْعَاجِزُ مَنْ أَتْبَعَ نَفْسَهُ هَوَاهَا وَتَمَنّٰى عَلَى اللّٰهِ الْأَمَانِيَّ»

Шәддад ибн Әус (р.а.):

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Нағыз ақылды – әрдайым өз-өзін есепке тарта отырып, ізгі істер жасап, өлімнен кейінгі өмірге қамданған адам. Ал нағыз бейшара – тойымсыз нәпсінің қалауына ерік беріп, соған қарамастан (о дүниеде ізгілермен бірге болармын деп) Алланың мейірімінен үміт еткен адам», – деп айтты», – деген (Тирмизи, қиямә 25).

- 41 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مِنْ حُسْنِ إِسْلَامِ الْمَرْءِ تَرْكُهُ مَالَا يَعْنِيهِ»

Әбу Һурайра (р.а.):

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Адамның өзіне қатысы жоқ нәрселерден бойын аулақ ұстауы – оның жақсы мұсылман екендігінің белгісі»11 – деп айтты», – деген (Тирмизи, зуһд 11).

Тақуалық

يآ اَيُّهَا الَّذِينَ اٰمَنُوا اتَّقُوا اللّٰهَ حَقَّ تُقَاتِهِ

«Уа, иман еткендер! Алладан лайықты түрде қорқыңдар» («Әли Имран» сүресі, 102-аят).

فَاتَّقُوا اللّٰهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ

«Алладан шамаларың келгенше қорқыңдар (яғни, шамаларың келгенше бұйырғанын орындап, тыйғанынан тыйылыңдар)» («Тағабун» сүресі, 16-аят).

وَمَنْ يَتَّقِ اللّٰهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ

«Кімде-кім Алладан лайықты түрде қорықса, Алла тағала оған (қиын жағдайдан) құтылу жолын көрсетіп әрі ойламаған жерден ризық береді» («Талақ» сүресі, 3-аят).

وَاعْبُدْ رَبَّكَ حَتّٰى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ

«Ажалың келгенше, Раббыңа құлшылық ет» («Хижр» сүресі, 99-аят).

وَاذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَتَبَتَّلْ اِلَيْهِ تَبْتِيلاً

«Раббыңның атын аузыңнан тастамай зікір етумен бол, әрі Оған жан-тәніңмен толықтай беріл». («Муззәммил» сүресі, 8-аят).

فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ

«Кімде-кім мысқалдай (тозаңның салмағындай) жақсылық жасаса, соның қарымын алады» («Зілзала» сүресі, 7-аят).

- 42 -

عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ الدُّنْيَا حُلْوَةٌ خَضِرَةٌ وَإِنَّ اللّٰهَ مُسْتَخْلِفُكُمْ فِيهَا فَيَنْظُرُ كَيْفَ تَعْمَلُونَ. فَاتَّقُوا الدُّنْيَا واتَّقُوا النِّسَاءَ. فَإِنَّ أَوَّلَ فِتْنَةِ بَنِي إِسْرَائِيلَ كَانَتْ فِي النِّسَآءِ»

Әбу Сағид (р.а.):

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Расында, бұл дүние өте тәтті әрі көздің жауын алатындай көкорай шалғын сияқты12. Шын мәнінде, Алла тағала сендерді Өзінің осы дүниедегі өкілі етіп тағайындап, әрі не істеп, не қойып жатқандарыңды бақылауда, сондықтан жалған дүние мен әйел затынан сақ болыңдар!13 Өйткені, Исрайылұлдарының басына келген ең әуелгі бәленің себебі әйелдер болған еді», – деп айтты», – деген (Мүслим, зикр 99).

- 43 -

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُولُ: «اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْهُدٰى وَالتُّقٰى وَالْعَفَافَ وَالْغِنٰى»

Ибн Масғуд (р.а.): «Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Уа, Алла тағалам! Бір Өзіңнен тура жол, шынайы тақуалық, арлы да, ынсапты болуды және көңіл байлығын (һәм басқаларға мұқтаж болмас үшін өзіме жеткілікті ризық-несібе) сұраймын», – деп дұға жасайтын еді» – деген (Мүслим, зикр 72).

- 44 -

عَنْ عَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ الطَّائِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يقُولُ: «مَنْ حَلَفَ عَلٰى يَمِينٍ ثُمَّ رَأٰى أَتْقٰى لِلّٰهِ مِنْهَا فَلْيَأْتِ التَّقْوٰى»

Ади ибн Хатим ат-Тайи (р.а.):

«Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Кімде-кім қандай да бір іске қатысты ант ішіп, кейіннен Алла жолындағы тақуалыққа одан да жақын істі көрсе, (антын бұзып, кәффарат төлеп) тақуалыққа жақын істі таңдасын», – деп айтқанын естідім», – деген (Мүслим, әйман 15).

- 45 -

عَنْ أَبِي أُمَامَةَ صُدَيِّ بْنِ عَجْلَانَ الْبَاهِلِيِّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَخْطُبُ فِي حَجَّةِ الْوَدَاعِ فَقَالَ: «اِتَّقُوا اللّٰهَ وَصَلُّوا خَمْسَكُمْ وَصُومُوا شَهْرَكُمْ وَأَدُّوا زَكَاةَ أَمْوَالِكُمْ وَأَطِيعُوا أُمَرَاءَكُمْ تَدْخُلُوا جَنَّةَ رَبِّكُمْ»

Әбу Умәма Судай ибн Ажлан әл-Бәһили (р.а.):

«Қоштасу қажылығында Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) құтбасын тыңдаған едім. Сонда ол: «Алладан қорқып, еш уақытта тақуалық шеңберінен шықпаңдар! Бес уақыт намаз оқып, Рамазан айында ораза ұстаңдар! Мал-мүліктеріңнің зекетін беріңдер! Басшыларыңа бойсұныңдар! Сонда, сөзсіз, Раббыларыңның жаннатына кіресіңдер!» – деп айтқанын естідім», – деген (Тирмизи, жұма 80).

- 46 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللّٰهَ تَعَالٰى قَالَ: مَنْ عَادٰى لِي وَلِيًّا فَقَدْ آذَنْتُهُ بِالْحَرْبِ وَمَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ عَبْدِي بِشَيْءٍ أَحَبَّ إِلَيَّ مِمَّا افْتَرَضْتُ عَلَيْهِ: وَمَا يَزَالُ عَبْدِي يَتَقَرَّبُ إِلٰىَّ بِالنَّوَافِلِ حَتّٰى أُحِبَّهُ، فَإِذَا أَحْبَبْتُهُ كُنْتُ سَمْعَهُ الَّذِي يَسْمَعُ بِهِ، وَبَصَرَهُ الَّذِي يُبْصِرُ بِهِ، وَيدَهُ الَّتِي يَبْطِشُ بِهَا، وَرِجْلَهُ الَّتِي يَمْشِي بِهَا، وَإِنْ سَأَلَنِي لَأُعْطِيَنَّهُ، وَلَئِنِ اسْتَعَاذَنِي لَأُعِيذَنَّهُ»

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Пайғам-барымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм):

«Алла тағала: «Кімде-кім әулие құлыма дұшпандық жасаса, оған қарсы соғыс жариялаймын. Құлым өзіне парыз етілген құлшылықтардан өзге Маған ұнамды ешбір іспен Маған жақындаған емес. Сондай-ақ, ол қосымша нәпіл ғибадаттарын жасаған сайын, Маған жақындай түсіп, соңында сүйіспеншілігіме бөленеді. Егер оны жақсы көрсем, оның еститін құлағы, көретін көзі, ұстайтын қолы және жүретін аяғы боламын.14 Бұндай құлым Менен не тілесе де беремін. Маған сиынып, пана тілесе, міндетті түрде қорғаны боламын», – деп айтты» – делінген (Бұхари, риқақ 38).

- 47 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيمَا يَرْوِيهِ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جلَّ قَالَ: «إِذَا تَقَرَّبَ الْعَبْدُ إِلَيَّ شِبْرًا تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا، وَإِذَا تَقَرَّبَ إِلَيَّ ذِرَاعًا تَقَرَّبْتُ مِنْهُ بَاعًا، وَإِذَا أَتَانِي يَمْشِي أَتَيْتُهُ هَرْوَلَةً»

Әнәстен (р.а.) жеткен хадисте Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алла тағаланың: «Егер құлым Маған бір сүйем жақындаса, Мен оған бір шынтақ бойы жақындаймын. Егер ол бір шынтақ бойы жақындаса, Мен оған бір құлаш жақындай түсемін. Маған жүріп келсе, Мен оған жүгіріп келемін», – деп айтқанын жеткізді» – делінген (Бұхари, тәухид 50).

- 48 -

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نِعْمَتَانِ مَغْبُونٌ فِيهِمَا كَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ: اَلصِّحَّةُ وَالْفَرَاغُ»

Ибн Аббас (р.а.):

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Адамдардың көбі қадір-қасиетін біле бермейтін екі нығмет бар: денсаулық пен бос уақыт», – деп айтты» – деген. (Бұхари, риқақ 1).

- 49 -

عَنْ عَائِشَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهَا أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُومُ مِنَ اللَّيْلِ حَتّٰى تَتَفَطَّرَ قَدَمَاهُ، فَقُلْتُ لَهُ: لِمَ تَصْنَعُ هٰذَا يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَقَدْ غَفَرَ اللّٰهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ؟ قَالَ: «أَفَلَا أُحِبُّ أَنْ أَكُونَ عَبْدًا شَكُورًا؟»

Айша анамыз (р.а.):

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) түнде тұрып табаны ісіп, тілім-тілім болып жарылғанша намаз оқитын еді. Бірде мен: «Уа, Расулалла! Алла тағала сіздің өткен және келешектегі күнәларыңызды түгелдей кешірді емес пе, неліктен өзіңізді осыншалық қинап, құлшылық жасайсыз?» – дегенімде: «(Сол үшін) көп шүкіршілік ететін құл болуым керек емес пе?» – деп жауап берді» – деген (Бұхари, тәһәжжуд 6; Мүслим, сифатул-мунафиқин 81).

- 50 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اَلْمُؤْمِنُ الْقَوِيُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللّٰهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ الضَّعِيفِ، وَفِي كُلٍّ خَيْرٌ، اِحْرِصْ عَلٰى مَا يَنْفَعُكَ، وَاسْتَعِنْ بِاللّٰهِ وَلَا تَعْجِزْ، وَإِنْ أَصَابَكَ شَيْءٌ فَلَا تَقُلْ لَوْ أَنِّي فَعَلْتُ كَانَ كَذَا وَكَذَا، وَلٰكِنْ قُلْ قَدَّرَ اللّٰهُ وَمَا شَاءَ فَعَلَ، فَإِنَّ ‘لَوْ’ تَفْتَحُ عَمَلَ الشَّيْطَانِ»

Әбу Һурайра (р.а.):

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алланың алдында әлсіз мүмінге қарағанда күшті мүмін әлдеқайда жақсы әрі ұнамды, десе де (иманды болғандықтан) екеуі де қайырлы. Әрдайым өзіңе пайдалы істің соңында бол. Алладан ғана медет тілеп, әлсіздікке бой алдырма. Басыңа күн туса, «Егер былай істесем, былай болар еді» – деме, керісінше, «Бұл — Алланың жазғаны, Соның қалағаны болады», – дегін, өйткені, «егер» деген сөз шайтанның азғыруына жол ашады», – деп айтты», – деген. (Мүслим, қадар 34).

- 51 -

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «حُجِبَتِ النَّارُ بِالشَّهَوَاتِ، وَحُجِبَتِ الْجَنَّةُ بِالْمَكَارِهِ»

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Тозақ – тән құмарлықтарымен, жаннат болса (нәпсіге) жағымсыз нәрселермен көмкерілген»,15 – деп айтты», – делінген (Бұхари, риқақ 28; Мүслим, жәнна 1).

- 52 -

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: صَلَّيْتُ مَعَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَيْلَةً، فَأَطَالَ الْقِيَامَ حَتّٰى هَمَمْتُ بِأَمْرِ سَوْءٍ قِيلَ وَمَا هَمَمْتَ بِهِ قَالَ هَمَمْتُ أَنْ أَجْلِسَ وَأَدَعَهُ.

Ибн Масғуд (р.а.):

«Бір жолы түнде Пайғамбарымызға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) ұйып, тәһәжжуд намазын оқыдым. Оның қиямда ұзақ тұрғаны соншалық — тағы біршама уақыт созар болса, шыдамым таусылып, әлдеқандай бір жаман іс істемекші болдым», – деді. Қасындағылар одан: «Не істейін деп едіңіз?» – деп сұрағанда, ол: «Отыра кетіп, (намазымды үзіп) Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) өзін жеке қалдыруды ұйғарған едім», – деп жауап берді. (Бұхари, тәһәжжуд 9; Мүслим, салатүл-мусафирин 204).

- 53 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَتْبَعُ الْمَيِّتَ ثَلَاثَةٌ: أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَعَمَلُهُ، فَيَرْجِعُ اثْنَانِ وَيَبْقٰى وَاحِدٌ، يَرْجِعُ أَهْلُهُ وَمَالُهُ وَيَبْقٰى عَمَلُهُ»

Әнәстен (р.а.) жеткен хадисте:

«Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Қабірге дейін мәйіттің соңынан үш нәрсе еріп барады: Жақындары, дүние-мүлкі және (жақсы-жаман) істері. Бұлардың екеуі кері қайтып, біреуі өзімен бірге қалады. Жақындары мен дүние-мүлкі оны тастап кері қайтады да, (жақсы-жаман) істері онымен бірге қалады», – деп айтты» – делінген (Бұхари, риқақ 42; Мүслим, зуһд 5).

- 54 -

عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «اَلْجَنَّةُ أَقْرَبُ إِلٰى أَحَدِكُمْ مِنْ شِرَاكِ نَعْلِهِ وَالنَّارُ مِثْلُ ذٰلِكَ»

Ибн Масғудтан (р.а.) жеткен хадисте:

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Жұмақ сендерге аяқ-киімдеріңнің бауынан да жақын. Тозақ та сол сияқты жақын», – деп айтты», – деген (Бұхари, риқақ 29).

Түсініктеме: Яғни, ажал пендеге қалай жақын болса, жұмақ пен тозақ та сондай жақын. Адам баласы иман, ниет, игі істер мен құлшылық арқылы жұмаққа барар жолға түсетіні секілді, тойымсыз нәпсінің қалаулары мен тән құмарлықтарының соңында кету арқылы да тозаққа кіруге лайық болады. Һәм адам баласы қандай ісімен жұмаққа немесе қай ісімен тозаққа кіретінінен бейхабар, сондықтан пенде мен жұмақтың немесе тозақтың арасында оның ажал сәті соққанда, қандай жағдайда немесе қандай іс үстінде дүниеден озғандығы тұрады. Осыған байланысты Пайғамбарымыздың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Адам баласы қандай іс үстінде көз жұмса, сондай жағдайда қайта тіріледі», – деп айтқаны да бар.

- 55 -

عَنْ أَبِي فِرَاسٍ رَبِيعَةَ بْنِ كَعْبٍ اَلْأَسْلَمِيِّ خَادِمِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَمِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَبِيتُ مَعَ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَآتِيهِ بِوَضُوئِهِ وَحَاجَتِهِ فَقَالَ: «سَلْنيِ» فَقُلْتُ: أَسْأَلُكَ مُرَافَقَتَكَ فِي الْجَنَّةِ. فَقَالَ: «أَوَ غَيْرَ ذٰلِكَ؟» قُلْتُ: هُوَ ذَاكَ. قَالَ: «فَأَعِنِّي عَلٰى نَفْسِكَ بِكَثْرَةِ السُّجُودِ»

Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қызметшісі, әрі Суффа тұрғындарының бірі болған Әбу Фирас Рабиға ибн Ка’б әл-Әсләми (р.а.): «Әдетте, мен түнімен Алла елшісінің (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) қасында болып, оған дәрет суын жеткізіп, басқа да шаруаларына қолқабыс ететін едім. Бірде ол маған: «Менен (қалағаныңды) сұра», – деді. Мен: «Жаннатта сізбен бірге болуды қалаймын», – дедім. Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Одан басқа қалауың жоқ па?» – деді. Мен: «Жалғыз қалауым – сол», – дедім. Сонда ол: «Олай болса, көп намаз оқып, өзің үшін маған жәрдем ет», – деп айтты», – деген (Мүслим, саләт 226).

- 56 -

عَنْ أَنَسٍ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: غَابَ عَمِّي أَنَسُ بْنُ النَّضْرِ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنْ قِتَالِ بَدْرٍ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ غِبْتُ عَنْ أَوَّلِ قِتَالٍ قَاتَلْتَ الْمُشرِكِينَ لَئِنِ اللّٰهُ أَشْهَدَنِي قِتَالَ الْمُشْرِكِينَ لَيُرِيَنَّ اللّٰهُ مَا أَصْنَعُ، فَلَمَّا كَانَ يَوْمُ أُحُدٍ انْكَشَفَ الْمُسْلِمُونَ فَقَالَ: اَللَّهُمَّ أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِمَّا صَنَعَ هَؤُلَاءِ يَعْنيِ أَصْحَابَهُ وَأَبْرَأُ إِلَيْكَ مِمَّا صَنَعَ هَؤُلَاءِ يَعْنِي الْمُشْرِكِينَ ثُمَّ تَقَدَّمَ فَاسْتَقْبَلَهُ سَعْدُ بْنُ مُعَاذٍ، فَقَالَ: يَا سَعْدَ بْنَ مُعَاذٍ اَلْجَنَّةُ وَرَبِّ الْكَعْبَةِ، إِنِّى أَجِدُ رِيحَهَا مِنْ دُونِ أُحُدٍ. قَالَ سَعْدٌ: فَمَا اسْتَطعْتُ يَا رَسُولَ اللّٰهِ مَا صَنَعَ، قَالَ أَنَسٌ: فَوَجَدْنَا بِهِ بِضْعًا وَثَمَانِينَ ضَرْبَةً بِالسَّيْفِ، أَوْ طَعْنَةً بِرُمْحٍ، أَوْ رَمْيَةً بِسَهْمٍ وَوَجَدْنَاهُ قَدْ قُتِلَ وَمَثَّلَ بِهِ الْمُشْرِكُونَ فَمَا عَرَفَهُ أَحَدٌ إِلَّا أُخْتُهُ بِبَنَانِهِ. قَالَ أَنَسٌ: كُنَّا نَرَى أَوْ نَظُنُّ أنَّ هٰذِهِ الْآيَةَ نَزَلَتْ فِيهِ وَفِي أَشْبَاهِهِ [مِنَ المُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللّٰهَ عَلَيْهِ] إِلٰى آخِرِهَا.

Әнәс (р.а.): «Немере ағам Әнәс ибн ән-Надр (р.а.) Бәдір шайқасына қатыса алмаған еді. Ол өкініштен өзін қоярға жер таппай Пайғамбарымызға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Уа, Алланың елшісі! Сіз бен мүшріктердің арасында болған алғашқы шайқасқа қатыса алмадым. Егер Алла тағала бұйырып, мүшріктерге қарсы соғысу нәсіп болса, менің оларға не істейтінімді Алла көрсетеді», – деді. Содан Ұхұд шайқасы болатын күн де келіп жетті. Сол шайқаста мұсылмандардың майдан даласындағы шебі бұзылып, шегіне бастады. Сонда немере ағам жолдастары үшін күйініп: «Уа, Алла тағалам! Мыналардың істегендері үшін бір Өзіңнен кешірім сұраймын. Ал аналардың, яғни, мүшріктердің ісіне менің еш қатысым жоқ екеніне бір Өзің куә болғайсың», – деді де, алға ұмтылды. Сол сәтте ол қарсы алдынан Сағд ибн Муғазбен ұшырасып қалады. Сонда ол: «Әй, Сағд! Қалағаным — жаннат. Қағбаның Раббымен ант етейін! Ұхұд тауының бөктерінен пейіштің жұпар иісін сезіп тұрмын», – деді. Кейін Сағд осы оқиғаны баяндай келе: «Уа, Алланың елшісі! Мен оның істегеніндей істей алмадым», – деген еді», – деп айтты.

Шайқастан кейін болған жайды Әнәс (р.а.) былай деп әңгімелейді: «Немере ағамның жансыз денесінің сау-тамтығы қалмаған екен. Денесінде шамамен сексеннен астам қылыш, найза, жебе оғынан алған жарақаты бар. Мүшріктер оны өлтіріп қана қоймай, мәйітін қорлап, кескілеп, тілгілеп адам танымастай халге жеткізіпті. Оны саусақтарының ұшынан таныған туған қарындасынан басқа ешкім жыға ажырата алмаған еді. Расында, Мүміндердің ішінде Аллаға берген уәделерінде тұрған нағыз ерлер бар. Олардың кейбіреуі берген уәдесінде тұрып, жанын пида етті. Ал кейбіреуі (соны) күтуде. Олар әсте сертінен тайған емес»16 деген аятты немере ағам және сол сынды қаһармандар жа-йында түсірілген деп білетінбіз (немесе ойлайтынбыз)» (Бұхари, жиһад 12; Мүслим, имара 148).

- 57 -

عَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيمَا يَرْوِى عَنِ اللّٰهِ تَبَارَكَ وَتَعَالٰى أَنَّهُ قَالَ: «يَا عِبَادِي إِنِّي حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلٰى نَفْسِي وَجَعَلْتُهُ بَيْنَكُمْ مُحَرَّمًا فَلَا تَظَالمَوُا، يَا عِبَادِي كُلُّكُمْ ضَالٌّ إِلَّا مَنْ هَدَيْتُهُ، فَاسْتَهْدُونِي أَهْدِكُمْ، يَا عِبَاديِ كُلُّكُمْ جَائِعٌ إِلَّا مَنْ أَطْعَمْتُهُ، فَاسْتَطْعِمُونِي أُطْعِمْكُمْ، يَا عِبَادِي كُلُّكُمْ عَارٍ إِلَّا مَنْ كَسَوْتُهُ فَاسْتَكْسُونيِ أَكْسُكُمْ، يَا عِبَادِي إِنَّكُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا، فَاسْتَغْفِرُونيِ أَغْفِرْ لَكُمْ، يَا عِبَادِي إِنَّكُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضُرِّي فَتَضُرُّونِي، وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِي فَتَنْفَعُونيِ، يَا عِبَادِي لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ، وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلٰى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ مَا زَادَ ذٰلِكَ فِي مُلْكِي شَيْئًا، يَا عِبَادِي لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرََكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ كَانُوا عَلٰى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْكُمْ مَا نَقَصَ ذٰلِكَ مِنْ مُلْكِي شَيْئًا، يَا عِبَادِي لَوْ أَنَّ أَوَّلَكُمْ وَآخِرَكُمْ وَإِنْسَكُمْ وَجِنَّكُمْ، قَامُوا فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ، فَسْأَلُونِي فَأَعْطَيْتُ كُلَّ إِنْسَانٍ مَسْأَلَتَهُ، مَا نَقَصَ ذٰلِكَ مِمَّا عِنْدِي إِلَّا كَمَا َيَنْقُصُ المِخْيَطُ إِذَا أُدْخِلَ البَحْرَ، يَا عِبَادِي إِنَّمَا هِيَ أَعْمَالُكُمْ أُحْصِيهَا لَكُمْ، ثُمَّ أُوَفِّيكُمْ إِيَّاهَا، فَمَنْ وَجَدَ خَيْرًا فَلْيَحْمَدِ اللّٰهَ، وَمَنْ وَجَدَ غَيْرَ ذٰلِكَ فَلَا يَلُومَنَّ إِلاَّ نَفْسَهُ».

Әбу Зәррдан (р.а.) жеткен хадисте:

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Алла тағала: «Құлдарым! Мен зұлымдықты өз-өзіме харам қылдым (ешкімге қиянат жасамаймын). Сондай-ақ, оны сендер үшін де харам еттім. Ендеше, бір-бірлеріңе әсте зұлымдық жасамаңдар.

Құлдарым! Мен кімді тура жолға салған болсам, одан басқаларың жаппай адасудасыңдар, сондықтан Менен тура жолды сұраңдар, сендерді тура жолға түсірейін.

Құлдарым! Менің ризық беріп, қарнын тойдырғандарымнан өзгелерің түгел аш құрсақсыңдар (берер ризығыма мұқтажсыңдар). Олай болса, Менен ризық сұраңдар, сендерге ризық берейін.

Құлдарым! Менің киіндіргендерімнен өзгелерің жалаңашсыңдар. Ендеше, Менен киім сұраңдар, сендерді киіндірейін.

Құлдарым! Сендер күндіз-түні күнәға бой алдырудасыңдар. Ал Мен күнәлардың барлығын кешіремін. Ендеше, күнәларың үшін кешірім сұраңдар, күнәларыңды кешірейін.

Құлдарым! Сендер Маған зәредей де зиян тигізе алмайсыңдар. Сондай-ақ, Маған (қанша қаласаңдар да) ешбір пайда да келтіре алмайсыңдар.

Құлдарым! Дүниеге алғаш келгендерің мен соңғыларың, барлық адамдар мен жындар іштеріңдегі ең тақуа құлдың жүрегіндегі тақуалыққа жетсе де, одан Менің мүлкім көбеймейді.

Құлдарым! Сондай-ақ, дүниеге алғаш келгендерің мен соңғыларың, күллі адамзат пен жындар ең күнәһар пенденің жүрегіндей күнәһар болса, одан Менің мүлкім мысқалдай да кемімейді.

Құлдарым! Дүниеге алғаш келгендерің мен соңғыларың, күллі адамзат пен жындар бір жерге жиылып, әркім Менен өзінің қажетін сұраса, Мен де олардың сұрағандарын түгелдей берсем, одан Менің мүлкім теңізге батырған иненің ұшына тұнған тамшының мөлшеріндей де кемімейді.

Құлдарым! Міне, сендердің істеген істерің, Мен оларды (сендер үшін) түгелдей жазып алудамын. Кейін сол істеріңнің қарымын толық қайтарамын. Сол кезде кім жақсылық көрсе, Аллаға шүкіршілік етсін. Ал кімнің жағдайы басқаша болса, өзінен басқа ешкімді кінәламасын», – деп айтты», – деген (Мүслим, бирр 55).