Алғы сөз

Әр адамға бұл өмір бір-ақ рет беріледі. Сол ғұмырды әркім біліміне, таным-түсінігіне, иманына, жалпы рухани деңгейіне қарай әрқалай өткізеді. Бүгінге дейін жер бетіне сан адам келіп, сан адам қайтты. Азды-көпті тіршілігін жасап, өзінен бұрынғылардың жолымен арғы шын дүниеге көшіп кете барғаны бұлтартпас шындық. Аты аңызға айналған ардақты пайғамбарлар да, сайда саны, құмда ізі қалмай, дерексіз, зымзия жоғалған пенделерде өтті. Құдай ұзақ ғұмыр беріп, бірталай жасқа келген соң артында қалдырған жақсы-жаман істерін еске алып басқан ізін барлап отыратын ақ самайлы ата-әжелеріміз де аз емес.

Жер дүниені бүлдіріп, қиратып, адам баласын қырып-жойып, күнә мен қылмыс арқалаған небір перғауындар мен әр сәтін ізгілікке арнауды мақсат еткен әулиелерде пәниден бақиға аттанды. Қасиетті Құран мен сан мыңдаған пайғамбарлардың тәліміне қарасақ, әлгі адамдар атқарған еңбегі, сүрген өмірлеріне лайық теңдессіз сыйын немесе ауыр жазасын алуды ғана күтуде. Міне, осы тұрғыдан келгенде, Аллаға және ақиретке иланған әр пенде басқан әрбір ізінде ізгілік қалдыруға тырысатыны заңды. Өйткені алда шаң тозаңындай жақсылықтың да, зәредей жамандықтың да қарымтасы толық қайтарылатын Ұлы есеп күні бар.

Ізгіліктің үлкен-кішісі бола ма? Ардақты Мұхаммед пайғамбарымыз (с.а.с.): «Жақсылық атаулының ешбірін азырқанба» деп баян еткен. Ал өзі Миғраж түнінде қай құлдың қай қылығы үшін жұмаққа немесе тамұққа кіргендерін өз көзімен көріп қайтты. Сонда жәннатқа ең оңай жолмен кіргендер өзгелерге кедергісі тимесін деген ниетпен жолдағы бір затты алып тастағандар екенін білді. Ендеше, Алланың разылығы көзделіп жасалған тарыдай ізгілік шариғат безбеніне түскенде, таудай салмаққа ие болып шыға келетінін бүгінде екінің бірі біле бермеуі мүмкін.

Қолыңыздағы шағын кітаптың «Ізгілік қалсын әр ізде» деп аталуы бүгінгі жасап отырған, ертеңгі өмірге келтіретін әр адам әр қадамында үлкен-кіші демей жақсылық жасап жүрсе екен деп өзімізді өзіміз қамшылау ниетінен туған.

Жақсылықтың бағыты да, әрине, әр алуан. Ол әр кісінің өзінен басталып, отбасына, ел-жұртына, ұлтына, мұсылман жұртшылығына, жалпы адамзат баласына деген секілді аймағы кеңейіп кете береді. Бір кісі таза жүріп, таза тұрса, сөзі мен ісін таза ұстаса, ол бір ізгілік. Жұмысы мен қызметін адал атқарса, ол да бір жақсылық. Обал-сауапты білсе, пейілін кең тұтса, ар-намысын жастайынан сақтаса, қонағын қадірлеп, отбасын бағып-қақса, соның бәрі жақсы істер. Құдайдан өзіне тілегенді өзге де ағайын-туған, бауырларына да болса екен деп тілесе, бұл да бір имандылықтың шын дәмін сездіретін игілік саналады.

Ғылым-біліммен айналысып, адам, қоғам, табиғаттың сырлары мен хикметтерін ашуға тырысу да бүгінгі заманның ең өзекті қажеттіліктерінің бірі. Бір анығы сол, ешбір жақсылық қайтарымсыз қалмайды. Отыз күн оразаның бір айты бар, жасалған жақсылықтың бір қайтуы бар.

Осы ретте әйгілі жырау Алмас Алматовтың жігіттің сегіз қырына жатқызған тектілік, бекзадалық, жомарттық, ілімпаздық, мәрттік, батырлық, байлық, сақилық секілді ізгі қасиеттер еске түседі. Қарап отырсақ, мұның бәрі кешегі бабаларымыздың бойынан табылған көркем мінездер еді. Қазір енді сол қазынамыздан бірте-бірте ажырап бара жатқанымыз өкінішті.

Сондықтан осы кітап арқылы үлкенге құрмет, кішіге ізет, сабырлылық, кеңпейілділік секілді мың сан төлтума қазақы мінездеріміздің қайта қалпына келуіне тамшыдай үлес қосылса, онда мақсатымыздың орындалғаны.

Алла ел-жұртымызды бірлік-ынтымағынан, құт-берекесінен ажыратпасын!

ІЗГІЛІК ҚАЛСЫН ӘР ІЗДЕ

Жастарға қамқор болайық!

Диірменнің тасындай шыр айналған дүниедеміз. Барлық нәрсе өзгеруде. Дүниемен бірге адамдардың көзқарасы мен танымы да, қазынасы мен құндылықтары да, ой-сана, пікірлері де өте қатты жылдамдықпен өзгеріп, ауысып жатқанын көзіміз көріп отыр. Бұрынғы байлық қазір байлық емес. Бұрын ұят болған нәрсе қазір ұят емес. Ата-бабасы намыс санаған нәрсені ұрпағы намыс санамайды. Бұрынғылар қорыққан нәрседен қазіргілер шошынбайды. Керісінше, кезінде батыр бабалар шыбын шаққандай көрмеген нәрселерден бүгінгі жасық балалар зәре-құты қалмай үркеді. Мысалы, бұрын біреудің шаңырағы шайқалса, отбасы ойран болса, сүйекке түскен таңбадай көрінетін. «Пәленшенің қызы қайтып келіпті» деген сөз кез келген ата-ана үшін ең ауыр соққымен тең саналатын. Ал қазір ше? Бүлінбей бүтін тұрған бір әулет табу қиын. Кез келген кісіден сіздің әулетіңізде ажырасқандар бар ма деп сұрасаңыз, «Иә» деген жауап естисіз. Сонда бұл біздің санамыздың өскені ме, өшкені ме? Қоғамның мәдениетке қарай биіктегені ме, әлде төмен құлдырағаны ма? Әлде ата-әжелеріміз ажырасу дегеннің жақсы қылық екенін білмегені ме? Ажырасу жастар проблемасының бір шеті ғана. Ал негізгі түйткілдер біз ойлағаннан әлдеқайда көп. Бүгін біз жастарға қайтсек ие боламыз деген мазмұнда аз-кем әңгіме қозғамақпыз.

Алдымен жастар деген кім, олар неге сенеді, нені қадірлейді, өмірден не алғысы келеді, бұл шақта кімдерден үлгі алады деген секілді қарапайым сауалдарға жауап табуымыз қажет.

Жастар деп бойында қаны ойнап, алабұртқан, ақылдан гөрі сезімге берілетін, балалық шағын артқа тастап, өзіндік санасын жаңа қалыптастырып жатқан топты айтамыз. Шамалап алғанда, 18 бен 35 жас аралығындағы азаматтар мен азаматшалар жастар қатарына жатады.

Иә, бүгінгі жастар білімді болуы мүмкін, техниканың құлағында ойнауы да ықтимал, ақша табудың жолдарына да жетік болуы ғажап емес. Алайда, осылармен қатар ол жастардың рухани байлығы тым төмен болса, олардан елге де, жұртқа да, ертеңгі келешекке де мардымды пайда келмесі анық. Жақсы жардың қадірін білмейтін жаман еркектер, ер қадірін білмейтін жайсыз әйелдер қайдан шығып жатыр? Осы рухани жұтаңдықтан шығып жатыр.

Негізінде, бүгінгі жастардың қалыптасуына үйінде ата-анасы, көшеде достары мен ортасы, оқу орнындағы ұстаздары мен тәлімгерлері және үнемі қасынан табылатын ғаламтор желісі әсер етеді. Бүгінде ғаламтор жастардың жүрсе қолында, отырса алдында, жатса жастығының басында екенін ешкім жоққа шығара алмайды. Ал ондағы ақпараттар батыс елдерінен алынады. Оқитыны да, көретіні де, тыңдайтыны да көбінесе, сол батыстық менталитетке сай жасалған дүниелер. Қаласақ та, қаламасақ та бүгінгі шындық осы.

Ендеше, көзіміздің нұры, келешегіміздің кепілі болатын жастарымызға үйде ата-анасы, көшеде мемлекеті жанашырлықпен қолға алып ие болмаса, бүгін аузын арандай ашқан жаһанданудан, әлемді жайлап бара жатқан рухани дағдарыстан аман шығу қиынның қиыны.

Әсіре молшылық та кейде рухани дертке айналады. Бос қиялға берілу, өзін өзі танымау, мақсатсыздық, жалқаулық, жаман әдетке құмарлық, өзіне сенімсіздік, бардың қадірін білмеушілік, дін мен тілге құрметсіздік, өзіне келер ұятты білмеу, ата-баба тарихын қадірлемеу, тән құмарлық, мода мен сәнге берілу, қара бастың қамынан аса алмайтын эгоистік – бұлардың бәрі жастардың ғана емес, бүкіл елдің келешегіне балта шабатын рухани кеселдер. Бүгінгі Еуропа мен Батыс мемлекеттері осы кеселдерден қалай арылудың жолдарын іздеумен бас қатыруда. Ал бұны болдырмаудың жолдары асыл дініміз Ислам мен қаймағы бұзылмаған ұлттық салт-санамызда жатқаны анық. Мысалы, жастарды ардақты Пайғамбарымыздан артық тәрбиелей алатын кім бар? Құранда айтылғандай, ол «Барша ғаламға рақым мен мейірімнің жаршысы болып жіберілген». Мінезі тұнып тұрған Құран болған. Бойында Қияметке дейінгі барша адамзатқа арналған қайталанбас үлгі-өнеге бар. Ар-намысты да, тазалық пен пәктікті де, имандылық пен жалпы рухани байлық ты да Мұхаммед пайғамбарымыздан артық үйрететін ешбір пенде жоқ. Мысалы, Исламның алғашқы жылдары бір жігіт келіп: «Уа, Алланың елшісі, бір қызбен зина жасауға рұқсат беріңіз. Шыдамым жетер емес» деді. Қасындағылар «Сен не деп тұрсың?» деп әлгі жігітке дүрсе қоя берді. Сонда Пайғамбарымыз сабырлы қалыппен әлгі жігіттен сұрады:

– Сенің анаң бар ма?

– Иә, бар.

– Сен сұрап отырған істі біреу сенің анаңа жасағанын қалар ма едің?

– Әрине, жоқ, уа, Алланың елшісі. Қаламаймын.

– Ешкім де оны қаламайды. Ал қызың болса ше? Сол істің қызыңа жасалғанын қалар ма едің?

– Жоқ, әрине қаламас едім.

Осылайша Пайғамбарымыз әпкеңе, қарындасыңа, жиен әпке-қарындастарыңа осындай жиіркенішті істің жасалғанын қалар ма едің? деп жеке-жеке сұрап шықты. Әлгі жігіт бәріне де «Жоқ!» деп жауап қайтарды. Сонда Пайғамбарымыз (с.а.с.) оның кеудесіне қолын қойып тұрып дұға етті: «Уа, Алла Тағалам, мұның күнәсін кешір, жүрегін жамандықтан тазалай көр, намысын сақтауға жәрдемші бола көр!» деді. Сол сәттен бас-тап өмірінің соңына дейін бұл жігіттің иманына дақ түсірмегені тарихи кітаптарда анық жазылған.

Тағы бірде Пайғамбарымыз мешітте уағыз айтып тұрған кезі еді. Кенет жамағаттың ішінен бір кісі атып тұрып, мешіттегілерге жалшысын нұсқап былай деді: «Уа, Алланың елшісі! Мыналардың аталары біздің атамызды өлтірген. Қанға қан, жанға жан деген бар емес пе? Біз де соның кегі ретінде осылардың біреуінің өлтірілуін талап етеміз» деді. Бұл өте ауыр жағдай еді. Қан дауы қозғалып отыр. Сонда ардақты Пайғамбарымыз жай ғана дауыспен бірақ салмақтап тұрып: «Әкенің кегі баласынан алынбайды» деді. Мәселеге сонымен нүкте қойылды.

Мұхаммед пайғамбарымыз (с.а.с.) осындай теңдессіз тәлімдерімен небәрі 23 жылдың ішінде мейірімсіз, қатыгез, араққұмар, зинақор, әйелді адам санамайтын елден әлемге үлгі болатындай асыл тұлғаларды өсіріп шығарды. Қарақылды қақ жарған Омарлар, оң босағадағы қыздан да ұятты Османдар, сабырдың тірі үлгісі болған Білалдер мен Хаббабтар, білім дегенде алдына жан салмайтын Әлилер, Айшалар, жомарттығынан «Қолы ұзын» деген атаққа ие болған Зейнептер сол мектептен ұшып шыққан алғашқы қарлығаштар болатын.

Кешегі ата-бабамыз да осы құдайлық тәрбие мектебін жалғастырған, дінді дәстүрге сіңіріп жіберген мұсылман жұрты болған. Мұсылмандықты өміріне тірек еткен би-шешендеріміз бен батырларымыз қазақ даласында ондап емес, жүздеп, мыңдап саналады. Асықпай отырсақ, бір отырыста жүз би мен жүз батырдың артына қалдырған мол рухани мұрасын санап шығуға болады. Төле, Қазыбек, Әйтекелер, Байдалы, Бөлтірік, Сары билер, Ақтайлақ, Саққұлақ, Бала билер, Досбол, Ноғайбай, Қашағандар – артына өлмес, өшпес мол мұра қалдырды.

Бірақ бір өкініштісі, сол – бұл мұра сарғайған кітап беттерінде, архив парақшаларында, әрі кетсе, уорд, пдф, ебаб секілді форматтағы документтер қатарынан ғана орын алып жатқан секілді.

Қазақтың батырлық дастандары әлемнің ешбір мультфильмінен қалыспайды. Сюжеті де, суреті де әлемдік стандарттан асып түседі. Қазақы рухтағы кино түсіруге де, сериал жасауға да ата-бабамыздан қалған мол мұра жетіп артылса керек. Тек қана соны құнттап, бірлікпен, ынтымақпен, шын ықылас-ниетпен іске асырсақ, нұр үстіне нұр болмақ. Міне, осы істер мемлекеттік деңгейде қолға алынса, жастардың бірталай проблемасы көп кешікпей шешіледі. Дініміз де, тіліміз де қайта қалпына келері сөзсіз. Алла баршамызға тас түйін береке-бірлік нәсіп етсін. Ел қамында жүрген ақ пейіл адал азаматтарға Алла екі дүниеде разы болсын деген тілек-дұғадамыз..

Сын айту әдебі

«Сын түзелмей, мін түзелмейді» деген жақсы сөз бар. Жаратылысымыз пенде болған соң, жаңыламыз, сүрінеміз. Алла елшісі (с.а.с.) бір хадисінде: «Барлық адам қателік жасаушы» деп бұл ақиқатты білдіріп кеткен. Ендеше, бай болсын, кедей болсын, мейлі ғалым, мейлі жай адам болсын, патша немесе қара болсын, бәрібір кемшілік жасамай тұрмайды. «Мен қателеспеймін, бәрін дұрыс жасаймын» деген адамның ең үлкен қателігі осы ойы. Ал енді сондай қате қадамдарымызды көрген кісілер ескерту жасап, білмегенімізді білдіріп жатса, ол да бір жақсылық. Адамның өзі де, қоғам да сол арқылы дамиды, ілгері басады. Алайда жұртты сынауға да білім керек екенін біреу білсе біреу білмеуі мүмкін. Мысалы, бастық өзінің қызметшісін шақырып алып ұрса бергенімен, іс бітпейді. Осы тұста адамзат баласының ең асыл тұлғасы, ардақты Пайғамбарымыздың (с.а.с.) өнегесі қандай еді? Қателік жасап отырған адамға ескертуді қалай жасайтын? Соны білудің пайдасы мол.

Алла елшісі (с.а.с.) ешбір кінәлі адамды тікелей жазғырмайтын. Оған қатысты ескертулерін жалпы көпшілікке уағыз айтып тұрғандай білдіретін. Бір кісінің бойынан бір кемшілік байқаса, дереу мінберге шығып, соған қатысты жалпы сөз айтатын. Мысалы, бір сахабаның қол жайып, барынша қатты дауыспен дұға жасап жатқанын байқап қалады. Бұл, әрине, дұғаның әдебіне сай келмейтін. Сонда Пайғамбарымыз (с.а.с.) сол кісіні шақырып алып: «Неге бұлай жасайсың?» деген жоқ. Жалпыға қатысты етіп мынадай сөздер айтты: «Уа, жарандар! Сендер естімейтін, көрмейтін біреуге дұға жасап жүрген жоқсыңдар. Өздеріңе жандарың ашысын, орта жолдан ажырамаңдар. Сендерге ең жақын әрі дұғаларыңа жауап беретін ұлы Аллаға дұға жасап жатырсыңдар! Ол сендердің дұғаларыңды естиді және жауап береді», – деді.

Тағы бірде бір топ кісі сүйікті Пайғамбарымызға келіп, жамағатқа оқытқан намазын тым ұзартып жіберген бір имамның үстінен шағым жасайды. Тіпті бір кісі тұрып: «Уа, Алланың елшісі! Жамағатпен оқып тұрған намазды тоқтата салуға аз қалдық» деп қалды. Бұл жағдай Пайғамбарымызға ауыр тиді. Бірақ сонда да оның кемшілігін тікелей бетіне басқан жоқ. Тағы да көпшіліктің алдына шығып былай деді: «Уа, халайық! Халықты қашырып жіберетіндей сендерге не болған? Қайсыбірің имам болсаңдар, намазды жеңіл етіп өткізіңдер. Өйткені жамағаттың ішінде ауру-сырқаулар, әлсіз кісілер мен қарттар болады» деді.

Міне, Пайғамбарымыздың (с.а.с.) бұл тұрғыдағы сүннеті осындай еді. Өйткені ғаламдарға рақым болып жіберілген мейірім жаршысы (с.а.с.) өзгелердің қиналғанын қаламайтын. Кімнің болса да, мақсат-мұратына жетіп, екі дүниеде бақытты болуын қалайтын. Тағы бір ескерілетін нәрсе, Пайғамбарымыз (с.а.с.) бір іске байланысты сын айтқанда, міндетті түрде сол нәрсенің сыры мен хикметтерін түсіндіретін. Сонда ол сынды бір естіген адам бойындағы мінінен түбегейлі арылатын. Мысалы, айқайлап дұға жасап жүрген сахабаға: «Сен дұғаңды айқайлап жасама!» деп жалаң ескерту жасай салуына болар еді. Бірақ бұл жағдайда оның көкейінде «Не үшін?» деген сауал жауапсыз кетер еді. Мәселенің түпкі сырына көз жеткізбеген соң, ертең ол бұл қателікті тағы да қайталауы мүмкін еді. Ал намазды ұзартып оқытқан имам жамағатқа әр түрлі халық жиналатынын бұрын ойламаған да болуы мүмкін. Намазда Құранды неғұрлым ұзақ оқыған сайын жақсы болады деген ойда болуы да мүмкін еді. Ал ақиқатында, ойындағыдай болмай шықты. Сондай-ақ бұл қателікті осы имам ғана емес, өзгелер де қайталауы мүмкін еді. Сондықтан көпшілікке айтылған уағыздан қаншама адам пайда алды. Мұсылмандыққа жарасатын іс те осы болатын. Бейнелеп айтқанда, мұның мысалы көктегі күн сияқты. Қараңғы түнде әркімнің үйіне шағын ғана шам жағылса, оның жарығы сол үйден әрі аспайды. Ал аспанға күн шыққанда бүкіл адам соның шуағына бөленеді. Кемшілікті көпшілікке шағып айтудың бір сыры осында.

Міне, сол секілді бүгінде біреудің кемшілігін айтудың да қыр-сырына мән беруіміз керек. Бастықтар «Жұмыстан кешікпе!», «Қызметіңді дұрыстап жаса!», «Пара алма!», «Көп сөйлеме!», «Кісі ақысын жеме!» деген секілді сан түрлі ескертулер жасауы мүмкін. Алайда бұл сөздердің әсері алысқа бармауы ықтимал. Параны бүгін алмаған адам күні ертең оған тағы оралып жатса, не істейсіз? Параның қаншалықты зиян екенін дұрыс ұғынбаса, бұл жұмыстан кетіп басқа жерге барғанда, осындай жиіркенішті ісін тағы да жалғастыруы мүмкін. Ал әркім өзінің жұмысы үшін бұл дүниеде ғана емес, арғы өмірде де қатаң жауапқа тартылатынын терең сезінсе, қылмыстар мен күнәлі істерге бармасы анық.

Асыл дінімізден қуат алған бұрынғы би- шешендеріміз де жалаң сөйлемей, әр нәрсені өзегімен бірге айтуды жөн көрген. Мысалы, ел арасындағы кикілжің, жанжал, кейбір бозбалалардың жағымсыз мінездерін көргенде, Төле би бабамыз былай деп термелепті:

Арғымақ баптап не керек –

Жабы қуып жеткен соң,

Ағайын-туған не керек –

Аңдысып күні өткен соң,

Бес күн дәурен өтеді –

Ажал қуып жеткен соң,

Бір төбенің басына

Тыға салып кеткен соң.

Түсіне білсек, бұл сөздің астары өте терең. Бүгін елімізде ит пен мысықтай аңдысып жүрген қаншама ағайын-туыстар бар. Соның бәрі бұл дүниенің өткінші, жалған екенін дұрыс сезіне алмағаннан. Көп кешікпей бәріміз де бір-бір төмпешіктің астына кіріп жатамыз. Сол кезде бізге жолдас болатын иманымыз, дүниеде атқарған жақсы істеріміз. Төле бабамыз жастарға осыны меңзеп отырса керек.

Сөз соңында, Алла Тағаладан сұрарымыз, баршамызға әр нәрсенің түпкі сырлары мен хикметтерін түсінуді нәсіп етсін. Сын айтушыларға ынсап, ал міні барларға соны жоятын күш-қуат берсін.

Қиыншылықтың сыры

Дүниеде ешбір нәрсе мақсатсыз, бекер жаратылмаған. Тек материалдық жаратылыстар ғана емес, рухани жай-күйлердің де өзіндік мәні бар. Мысалы, адам басына түсетін түрлі қиыншылықтар өзінен-өзі кездейсоқ болып жатқан дүниелер емес. Сонда адамның ауырып, сырқаттануы, жақындарынан айырылуы, қызметтен босап қалуы, кедейшілікке душар болуы, осы секілді өзге де қиыншылық атаулылар не үшін жаратылған? Бұлардың адам үшін зияны көп пе, пайдасы ма?

Негізінде, қиыншылық, ауыртпашылықтың шеңбері де, аясы мен ауқымы да өте кең. Бір адамның жеке басына ғана қатысты қиыншылықтар бар. Сол секілді белгілі бір ауыл-аймаққа, белгілі бір ұлтқа, халыққа немесе бүкіл адамзаттың басына түскен қиыншылықтар болады.

Қасиетті Құранда мынадай аят бар: «Жер бетінде орын алатын (қуаңшылық, зілзала, топан су сынды) қандай апат болмасын, яки бастарыңа келетін (ауыру-сырқау, ашаршылық, жақындарыңнан немесе дүние-мүліктеріңнен айырылу сынды) қандай ауыртпалық болмасын, бәрі де Біз оларды жаратпай тұрып-ақ кітапқа (лаухул-махфузға, тағдыр тақтасына) жазылып қойылған. Шүбәсіз, бұл Алла үшін оп-оңай» («Хадид» сүресі, 22-аят).

Бұл аяттың астарына қарасақ, қиыншылық негізінен екі түрлі болады: жерден келетін қиыншылықтар, жеке өзімізге келетін қиыншылықтар. Бұл бір. Екіншіден, ешбір қиыншылық кездейсоқ, өзінен-өзі болмайды. Тек қана Алланың жаратуымен жүзеге асады. Ендеше, бұлардың арғы жағында үлкен хикметтер мен сырлар жатыр.

Ғалымдардан: «Қиыншылық – Алланың оғы. Нысан – адам» деген сөз қалған. Барлық қиыншылық Алладан келеді және адамға келеді. Яғни, лақтырылған тас бір адамға қалай тисе, қиыншылықтар да бір кісіге дәл солай арнайы келеді. Дүниенің өзі сынақ сарайы болғандықтан, адамдар Қиямет күніне дейін қиыншылық пен сынақтан көз ашпайды. Біреу ауырады, біреу қайтыс болады, біреу сүйгенінен, біреу қызметінен айырылады. Қасиетті Құранда бұл анық айтылған. «Шүбәсіз, Біз сендерді қорқынышпен, аштықпен һәм мал-мүліктеріңді, жақындарыңды әрі өнімдеріңді (табыстарыңды) кеміту арқылы сынаймыз. Ендеше, сабырлы болғандарды сүйіншілеп қуанта бер.» делінген («Бақара» сүресі, 155-аят). Өмірдің түпкі мәні де сонда. Міне, осы нәрсені өте жақсы түсінуіміз керек. Ал енді қиыншылық «оғы» не үшін атылады, адамға оның не қажеті бар деген сұраққа келейік.

Егер адамға қиыншылық келмесе, онда тіршілік пен әрекет те болмас еді. Жерде жатқан жансыз тас секілді бір орында тұра берер едік. Бізге ауыртпашылық оғы тигеннен кейін әрекетке көшеміз. Қарнымыз ашса, тамақ іздейміз. Ауырсақ емделуге асығамыз. Мысалы, компьютердегі бір құжатты ашу үшін «тышқанның» оғын апарып екі рет «атуымыз» керек. Онсыз ол құжат ашылмай тұра береді. Оған ештеңе жаза да алмаймыз, өзгертіп түзете де алмаймыз. Жерге егілетін дәндер де алдымен шіриді. Содан соң өсіп, өне бастайды. Адам дасол сияқты. Басына іс түспесе, қимылдамай жата береді.Сондықтан бұрынғы мықты мұсылмандар, сахабалар Алладан қиыншылық келсе қуанған, келмей қалса, күйзелген. Барлық пайғамбарлар мен Алланың сүйген құлдарына ең үлкен сынақтар жіберілген. Соны олар дұрыс қабылдай алған. Қиыншылықты өз пайдаларына жарата алған. Бізден, пенделерден де талап етілетін нәрсе сол. Ауыртпашылықты өз пайдамызға асыру. Ендеше, Алланың сынын да – бізге берілген бір нығмет деп түсіну керек. Алланың бізге назар аударғаны.

Бір адам қатты сырқаттанып қалса, «Алла! Алла!» деген сөздерді көбірек айтады. Алланы көбірек еске алады. Бұл жақсы ма, жаман ба? Пайда ма? Зиян ба? Әрине, бұл жақсылық. Бүкіл өмірімізде бір де бір рет Алланы еске алмай, мәңгілік өмірге көшіп кетсек не болады? Алла Тағала күніне ең кемі бес рет Алланы еске алуымыз үшін намазды парыз еткен. Біле білсек, намаз да бір қиыншылық. Қым-қуыт тіршіліктің арасында күніне бес уақыт намаз оқу, қыстың суық күндерінде дәрет алу, ең тәтті таңғы ұйқыны бөлу – оңай нәрсе емес. Ал бірақ оның түбінде жақсылық бар. Ертең қабір әлемінде, қанша адам қиналғанда, намаз оқығандар қиналмайды. Мизан таразысы құрылғанда, көп адам қай жақсылығын салуды білмей қиналғанда, сіздің намазыңыз алдымен тартылады. Ардақты пайғамбарымыз (с.а.с.) өзінің үмбетін шапағат ету үшін іздегенде, сіздің дәрет алған мүшелеріңізден мұсылман екеніңіз жарқырап білініп тұрады. Жақсы ма, жаман ба? Әрине, жақсы, Сондықтан, қасиетті Құранда: «Шын мәнінде, әрбір қиыншылықтан кейін жеңілдік бар. Қиыншылықтан кейін жеңілдік бар» деп бір емес, екі рет қайталап білдірген. Олай болса, қиыншылық өте жақсы нәрсе. Ол Алланың бізге аударған назары. Бізге жіберген нығметі. Оны солай қабылдап үйрену керек. Енді мәселенің екінші жағына келейік. Ақшамыз, мал-мүлкіміз, егін егетін жеріміз бар. Сүйген жарымыз, бала-шағамыз бар. Үйіміз, баспанамыз бар. Қызметіміз, атақ-даңқымыз бар делік. Бәрінен бұрын кеудемізде шыбын жанымыз бар. Мұның бәрін бір қиналғанда сүйенішіміз, таянышымыз болар, бір қажетімізге жарар деп ұстаймыз. Мысалы, бірнеше жыл бұрын батыстық сәуегейлер ел ішіне «ақыр заман болады» деген қауесет таратқанда, көп адам жер төлелеріне азық-түлік жинай бастады. Шын Қиямет келер болса, ол жинағандарынан қандай көмек болар еді. Қиналғанда, сүйеніш болар деген түсінік осы. Ал енді ақиқатқа келсек, мұндай уақытша, өткінші ғана нәрселерге емес, кез келген қиыншылықты жіберуші және қайтып алушы Аллаға сүйенген дұрыс. Еш өлмейтін, мәңгі тірі Аллаға сүйену арқылы ғана кез келген қиыншылықтан ұтып шығуға болады.

Иә, қиыншылықтың болғаны жақсы. Ол Алланың бізбен байланысы деген сөз. Алланың назары түскен адамға қауіп-қатер де, қорқу да жоқ. Үлкен қиыншылыққа көп адам ауруды, қартаюды және өлімді жатқызады. Бұл аталғандар, ақиқатында, қиыншылыққа жата ма деген сұрақ туады. Дұрыс, ет пен сүйектен жаралған пендеге бұл аталғандар оңай тимесі анық. Бірақ дегенмен бұлар ең үлкен қиыншылық емес. Ауыртпашылықтың ең үлкені адамның дініне келген ауыртпашылық. Егер бір адам иманнан, мұсылмандықтан, Алла мен Оның елшісін танып-білуден алыс болса, ең басты қиыншылық осы. Өйткені имансыздықтың арғы жағында бұл өмірдегідей жүз жылдық емес, мәңгі бітпейтін ауыр азап күтіп тұр. Алла содан сақтасын. Бұл дүниенің барлығы түп-түгел Алла бар, Алла жалғыз, ақиреттің болатыны рас деп паш етіп тұрғанда, иманнан мақұрым қалудан артық қиындық та, күнә да жоқ. Алла баршамызды осындай қиындықтан сақтасын. Өмірдің әрбір сынағына болаттай сабыр керек. Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын.

Сондай да заман келеді

Бүгінде көп адам «Біз кімбіз?», «Қайдан келдік?» «Алған бетіміз қай жақ?», «Бұл дүниеде бар болып жаратылуымыздың мақсаты не?» деген сауалдарға жауап іздей бермейтін секілді. Бұл сауалдарға жеңіл қарап, жаратылыс мақсатымыздан алыстаған сайын қоғамнан неше түрлі ұнамсыз қылықтар байқалуда. Ал ардақты пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафа (с.а.с.) бірқатар хадистерінде мұсылмандыққа дұрыс көңіл бөлінбеген жағдайда қоғамның қандай қиыншылықтарға душар болатынын білдіріп кеткен. «Қилы-қилы заман болады, Қарағай басын шортан шалады» деп жырлап өткен бабаларымыз сондай хадистерді жақсы білген.

Алла елшісі (с.а.с.) бір күні сахабаларын қасына жинап, оларға келешекте бой көрсететін біраз қауіп-қатерлерді айта бастады. Сахабала