Кіріспе

Әлемдегі ешбір жаратылыс өздігінен кездейсоқ пайда болмаған, керісінше, белгілі бір хикметпен жаратылған. Олардың ең бастысы ретінде Алланың ұлық есім-сипаттарын байқату және адамзатқа қызмет ету екенін айта аламыз. Міне, осы бүкіл болмыс атаулы жаратылыстың ең ардақтысы болған адамға қызмет етуде. Әлбетте, барлық жаратылыс өзіне қызмет ететін адамның да өзіне жарасатын міндеті болуы қажет. Біз ол міндетті «Мен адамдар мен жындарды тек қана өзіме ғибадат етсін деп жараттым»1 аятынан ұғына аламыз. Демек, адамға жарасатын ең маңызды міндет, әлбетте, ғибадат. Ғибадаттардың арасында алғашқы орында намаз тұрса, ал одан кейінгі ораза – адамды періштелердің дәрежесінен де жоғары мәртебеге шығаратын ғибадат.

Ораза – Исламның негізгі діңгегінің бірі. Ораза тек мұсылман үмбетіне ғана емес, Исламнан бұрынғы басқа үмбеттерге де парыз етілген.

Әрбір істің және ғибадаттың белгілі орны мен уақыты болатыны сияқты оразаның да өзінің уақыты бар, біз ол уақытты «Рамазан айы» деп атаймыз.

Алла тағала барлық көркем есімдерінің (әсма хұсна) арасында Алла есіміне, пайғамбарлардың ішінде Мұхаммед пайғамбарға (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм), кітаптар арасында Құранға, үйлер ішінде Қағбаға ерекше орын бергені секілді уақыттар арасында Рамазан айына өзгеше орын берген. Бұл айда ораза ұстаймыз, Құран осы айда түскен, жұмақтың есіктері осы айда айқара ашылып, тозақтың есіктері жабылады және азғын шайтан малғұн кісенделеді.

Қолыңыздағы еңбек пайдаңызға жарап, құлшылықтағы ықыласыңыздың артуына аз да болса үлес қоса алса, еңбегіміздің зая кетпегені деп білеміз.

Алғы сөз

Әлемде әрбір нәрсе жұп болып жаратылған. Бір-біріне қарама-қарсы болмыстардан құралған әлемдегі барлық жаратылыс қозғала отырып басқа бір әлемге бара жатыр. Ол – ақирет әлемі. Олардың барлығы ақиретте есепке тартылады, Сұлулықтың көрінісі болған жұмақ, Ұлылықтың көрінісі болған тозақ олардың алдынан шығады.

Бұл әлемдегі барша жаратылыстың қарама-қарсы жұбы бар: жақсылық-жамандық, тұщы-ащы, ақ-қара, періште-шайтан, мүмін-кәпір т.б. Адам бойында да осынау бір-біріне кереғар қасиеттердің барлығы жинақталған. Адам жақсылыққа да, жамандыққа да бейім.

Періштедей болу, тіпті періштені де басып озу – мүміннің асыл мұраты. Періштедей болу үшін періштелер секілді ішіп-жеуді уақытша болса да тәрк ету қажет. Ораза аштық арқылы адамның шайтани жаман қалауларын тамырымен жойып, періштелік жақсы сезімдерінің жетілуіне жағдай жасайды.

Адамның табиғи құмарлығы мен қалауларынан арылуына да оразаның орасан зор пайдасы бар.

Нәпсіні, ашуды ақылмен басқаруда ораза ұстаудың көмегі көп. Бұл сезімдерді өз деңгейінде бақылауды үйрететін ең ұлы әмбебап ғибадат – ораза.

Ораза – дененің зекеті. Ораза – адамның рухына азық. Оразаның мыңдаған пайдасы бар. Рухты және рухтың тұтас бөлімдерін оятып, адамды кемелдікке жеткізетін ең керемет ғибадат – ораза.

Иманның орны – жүрек. Ораза жүректі жетілдіру арқылы жүректің кемелдігіне жеткізеді. Жүрегін таза ұстаған, Аллаға ең жақын адам нұқсандық пен қателіктерден арылған кәміл адам болады.

Ораза денемізге, рухымызға, өмірімізге береке әкеледі. Ораза – берекенің ең үлкен себебі.

Ораза адамның білімінің артуына, оқып-үйренуіне және ілім жолында жетістікке жетуіне жағдай жасайды. Ораза ілім алуды жеңілдетеді. Лұқман хакім ұлына насихатында былай деген: «Ұлым, егер асқазаныңды әрдайым толтырып жүрсең, ақыл-ойың ұйықтайды, хикмет сөнеді, жалқаулық басады».

Мүміннің үлкен қалауының бірі – көп сауап жинау, себебі ақиретте сауабымыз күнәларымыздан артық болса ғана құтыламыз. Сауабымыздың көп болуының жолы – көп ораза ұстау. Алла тағала былай деген: «Ораза Мен үшін. Оның сыйын Мен беремін».

Адам ар-намысты ту етіп өмір сүруді қалайды. Намысының аяққа тапталуын қаламайды. Сол үшін ешкімге міндетті болғысы келмейді. Тіленшілік жасауды, борыштар болуды ар санайды, керісінше, қанағат пен үнемшілдікті өмірінің негізі етеді. Ораза адамға үнемшіл болуды үйретеді. Ал қанағатшыл адам абыройлы болады.

Ораза – ғибадаттардың ішіндегі ең ауыры, сондықтан ораза ғибадатын орындай алғандар басқа құлшылықтарды жеңіл атқара алады.

Адамды басқа жаратылыстардан өзгешелеп тұратын ең ерекше қасиетінің бірі – мейірім мен рақымдылық. Ешбір ғибадат мейірімділігіміз мен рақымдылығымызды оразадай жетілдіре алмақ емес.

Ораза – тозақ отына қарсы қалқан. Ораза ұстағандар нәпсінің соңынан ермейді. Шайтанға алданбайды.

Ораза кезінде өз-өзін бақылап жүретін мүмін «Алла мені көріп тұр» деген сезіммен өмір сүреді.

Сәресі, ауызашар және тарауих намазы – қоғамдағы келісім мен жарасымдылықтың негізі.

Оразаның біз санап тауыса алмайтын көптеген пайдалары бар. Бұл өмірде де жеке басымызға, отбасымызға және қоғамға пайдалы жақтары өте көп, ақиретте де Алланың қалауымен көптеген пайдасын көреміз. Тек мұндай пайдалары бар екен деп, ораза ұстамауымыз керек, себебі ондай пиғылымыз ықыласты кемітеді. Тек қана Алла бұйырғаны үшін ораза ұстаймыз және нәтижесі ретінде Оның разылығын көздейміз. «Ғибадат етудің себебі – Алланың әмірі, ғибадаттың нәтижесі – Жаратқанның разылығы» қағидасын ұстанамыз.

Қорыта айтқанда, қолыңыздағы шағын еңбекте Исламның бес парызының бірі – ораза құлшылығының хикметтерін түсіндіруге талпындық. Осыған орай Рамазан айының мағынасы мен маңызын, шарапаты мен берекетін басқа қырынан да қарастыруға тырыстық.

Мақсат – Рамазан айына, ораза ғибадатына деген құлшынысты арттыру, бұл айда шынайы ықыласпен құлшылық жасауға түрткі болу.

Әлбетте, әрбір істің кемшін тұстары болады. Нұқсандық пен кемшіліктен пәк болған тек Алла ғана. Нұқсандық – пенделерге, кемелдік – Аллаға тән.

Рамазан айының мағынасы, маңызы және хикметтері

«Басы – мейірім, ортасы – кешірім және соңы – тозақ отынан құтылу»2 болған мүбәрак Рамазан айын бізге нәсіп еткен, бізді және басқа барлық болмысты жаратқан, сол жаратқандарының барлығын біздің қол астымызға берген, бізді жер бетінде сұлтан еткен, мүбәрак айлар мен түндерді бізге сыйға тартқан аса мейірімді Аллаға сансыз мадақ айтамыз.

Нығметтердің бізге жетуіне ең үлкен себепші әзірет Мұхаммедке сан мыңдаған салауат пен сәлем жолдаймыз.

Алла берген нығметтер

Бізге шексіз нығметтерін нәсіп еткен – Алла тағала. Бұл нығметтерге алғыс ретінде үнемі Аллаға құлшылық етуіміз қажет. Бұл – Алланың алдындағы борышымыз, адам болуымыздың шарты.

Егер Алла әділдігімен мәміле жасағанда, бізге «Мен сендерге жиырма төрт сағат бердім, жиырма төрт сағат бойы Маған құлшылық жасайсыңдар» деп бұйырар еді. Бірақ Алла әділдігімен емес, мейірімділігімен мәміле жасап, бізге былай дейді: «Күніне тек бес уақыт Маған бет бұрыңдар, аптада жұма күні Маған бет бұрыңдар және жыл ішінде Рамазанда Маған бет бұрыңдар».

Рамазан айының маңызы

Рамазан айының мән-маңызын толыққанды түсіну үшін «рамазан» сөзінің мағынасын білу қажет.

1. «Рамазан» сөзі «күзгі жаңбыр» мағынасын береді. Жаздан қалған шіріген өсімдіктердің қалдықтары мен қоқыстары жиналып, қурап, шіріп, саси бастайды. Алла тағала күзде нөсерлетіп жауғызған жаңбыры арқылы кір-қоқыстарды тазартады.

Біздің де біліп-білмей жасаған, жүрегімізді, ақыл-ой, сезімдерімізді кірлеткен күнәларымыз бар. Бұл күнәлардан бізді тазартатын Рамазан айының берекесі мен бір ай бойы толассыз жауатын «рақым жаңбыры» болмақ.

Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) намаз бен дәрет туралы хадисінде былай деген:

– Бір адам үйінің алдында ағып жатқан өзенге күніне бес рет шомылса, оның үстінде кір қала ма?

Сонда сахабалар:

– Қалмайды, – деп жауап берді.

– Міне, бес уақыт намаз да сондай, – деп түсіндіреді Пайғамбарымыз3.

Рамазан айы да намаз секілді жүректі күнә «кірлерінен» тазартады. Басы мейірім, ортасы кешірім және соңы тозақтан құтылу болып табылатын Рамазан айында ораза және бес уақыт намазбен қатар тарауих, тәһәжжүд және нәпіл ғибадаттармен тазаруға тырыссақ, бұл айға тиесілі рақым дариясына шомылып, күзгі жаңбырға жуынып, аппақ көгершіндей тап-таза бола алмақпыз.

2. «Рамазан» сөзінің тағы бір мағынасы бар. Араб халқы тамыздың аптап ыстығын «рамиза» деп атайды. «Рамазан» сол «рамиза» түбірінен шығып, күннің барынша ысып, тіпті құм мен тасты да күйдіріп жіберуін білдіреді. «Күйдіріп, қуырып жіберетін от» мағынасын білдіретін Рамазан айында Алланың мейірімі күнәларды жағып-тазартатындықтан, бір жыл бойы жасаған барлық күнәларымыз еріп-жанып, тазарып шығамыз.

Бір құдси хадисте Алла тағала былай дейді: «Екі қуанышты бірден бермеймін, екі қорқынышты да бірден бермеймін»4. Яғни бұ дүниеде ашыққан адам о дүниеде аш қалмайды. Бұ дүниеде Алла үшін аш-сусыз жүрген адамның ақиретте аш-сусыз қалмайтынын мына аяттан да көруге болады: «Оларға былай делінеді: Өткен күндерде істеп, осы жерге жолдаған игі де сауапты істеріңнің қарымы ретінде тәбетпен ішіңдер, жеңдер, ас болсын!»5 Яғни, фәни дүниеде жеп-ішпегендеріңіз үшін енді жаннатта іш