Кітаптың жазылу тарихы

Жалпы имам Ғаззалидің шәкірттері көп болған. Солардың ішінен суырылып шыққан, өзгелерінен оқ бойы озық тұратын бір шәкірті түрлі ғылым салаларын бүге-шүгесіне дейін меңгеріп әрі рухани жағынан да тереңдікке жетеді. Бірде ол өзі жайлы ойланады: «Мен ғылымның көптеген саласын зерттеп, зерделедім, мән-маңызын үйрендім. Оған өмірімнің ең жарқын кезеңі жастық шағымды жұмсадым. Енді мен мынаны білуім қажет: осы ғылымдардың қайсысы маған нақты пайда береді, яғни ертеңгі күні қабірімде айырылмас жолдас болады. Ал қайсысы пайдаға аспай мені құр әуреге салады. Пайдаға аспайтынын осы бастан ысырып тастауым қажет. Себебі ардақты Пайғамбарымыз бір дұғасында «Уа, Раббым! Мені пайдасыз ілімнен сақта» демеп пе еді?»

Міне, осындай ойдың үстінде жүріп ол күндердің бір күнінде ұстазына хат жолдайды. Хатында өзін мазалап жүрген осы түйткілдің шешімін сұрайды. Сонымен қатар насихат айтып, дұға үйретуін әрі бата беруін өтінеді.

Хат жазған шәкірт бір сөзінде былай дейді: «Ұстазымның «Ихия улумид-дин» іспетті кітаптары менің сұрақтарыма қанағаттанарлықтай жауап бере алатынына күмәнім жоқ. Алайда мендегі мақсат ұстазым маған ең қажетті деген насихаттарды бірнеше параққа сыйдырып берсе, соны әрдайым жанымнан тастамай алып жүрсем деймін. Содан соң осы аз ғана насихатты өле-өлгенше орындап, іс жүзіне асырсам. Менің бар тілегім осы».

Имам Ғаззали өзіне хат жолдаған шәкіртіне былай деп жауап жазады:

Рахман әрі аса рақымды Алланың атымен.

Әлемдердің жаратушысы Алла тағалаға шексіз мадақ арнап, жан-тәнімізбен мақтау айтамыз. Расында, Құдайдан қорыққан тақуа жандар жақсылыққа жетеді. Адамзаттың ұлы ұстазы Мұхаммедке (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) сансыз сәлем жолдап, шын жүректен салауат айтамыз.

Менің ықыласты да қадірлі шәкіртім, балам!

Алла Тағала саған ұзақ ғұмыр беріп, сол ғұмырыңды Жаратушыға құлшылық етіп өткізуді жазсын. Сондай-ақ, Жаратушы жаббар иеміз өзінің сүйікті құлдарының жолымен жүруді баршамызға нәсіп етсін! Мына нәрсені қаперіңде ұста! Расында, насихаттың төресі – Пайғамбар хадистерінде жатыр. Егер Алла елшісінің хадистерін оқыған болсаң, онда сен ешқандай насихатқа мұқтаж емессің. Ал егер оны әлі оқымаған болсаң, онда мұнша ғұмырыңды зая еткенің. Онда не үшін ілім алып жүрсің?!

Балам!

Пайғамбарымыздың үмбетіне қарата айтқан насихаттарының тобықтай түйіні мынадай: «Алла тағаланың қайсыбір пендеден бет бұруының белгісі – пенденің пайдасыз істермен айналыса бастауы. Адам өмірінің бір сәтін жаратылыс мақсатына сай келмейтін іспен өткізсе, бұл үшін оның өкініштен өзегі өртеніп, жанын жегідей жеуі әбден жарасымды. Кімде-кім жасы қырықтан асқан шағында жасаған жақсылығы жамандығынан басым түспесе, тозаққа баруға дайындалсын!»1 Санасында саңылауы бар адам бұл насихаттың астарынан көп нәрсені ұғары анық.

Балам!

Насихат айту – оңай. Ал оны жүзеге асыру – қиынның қиыны. Өйткені дүниенің соңына түсіп, нәпсінің құлына айналып кеткен адамдарға насихат әсер етпейді. Керісінше, тыйым салынған күнәлі істер оларға тартымды болып тұрады. Әсіресе дүниені мақсат тұтып, нәпсінің қалауын қанағаттандыру үшін ғылым үйренетіндер осы топтың ішінде. Себебі олар «Әрекетсіз құр жалаң ілім жаннатқа жетелейді» деп есептейді. Бұл – философтардың ұстанымы. О, тоба! Мұндай адамдар алған білімін іс жүзіне асырмаса, керісінше азапқа душар болатынынан бейхабар. Өйткені Пайғамбарымыз былай деген: «Қиямет күні ең көп азаптанатындар – білімі өзіне пайда бермеген ғалымдар болмақ»2.

Жунәйд әл-Бағдади қайтыс болғаннан кейін, оны бір кісілер түсінде көреді. Одан «Жағдайың, хал-күйің қалай?» деп сұрағанда, ол: «Аузымыз көпіріп айтқан уағыздарымыз, ауыз толтырып айтқан насихаттарымыздың бәрі бекер-ақ екен. Тек түн ортасында тұрып оқыған екі бас намазымыз ғана олжа екен», – деп жауап береді.

Б