Мәліке Серғалы

Жібек Зинелова

Самал Бейсенхан

Іңкәр Ізбай

Дидар Жанел

Аяулым Әбілда

Айдана Қуанышбек

Әйгерім Мереева

Сүйе біл

«Шабыт» Қаламгерлер клубы

Алматы, 2020

Сүйіспеншілік

Үлкен ғылыми жетістіктер болмаса да, бәрібір адамзат өмір сүреді.

Ал егер сүйіспеншілік жоқ болса, ол тез арада құрып бітер еді.

Ілияс Есенберлин

Таңғы самал... Қандай керемет! Бетіңді аймалай өпкенде бейне бір ананың аялы алақанындай. Самал желмен тербелген ағаштар тамсана билеп тұрған тәрізді. Көк шалғын арасынан әлсін-әлсін шегіртке үні шығады. Ол да менімен бірге арайлап атқан ақ таңды күтіп отыр ма екен?! Ооо, құстар ән салуда! Дауыстары қандай ғажап! Ар жақтан әтеш: «Оян, адамзат, таң атып келеді!» – деп жар салғандай. Аспанда жымыңдаған жұлдыздардың бірі де жоқ, тек ай сұлбасы ғана... Күншығыстан қызыл арай шапағын төгіп, таң атып келеді. Шынымен де оянбаған адам ғана секілді.

Жаныңды қуанышқа бөлейтін осынау сезімдерді басынан өткізу жүрегінде сүйіспеншілігі бар жанға ғана бұйырған-ау, сірә. Онсыз айналадағы жақын жандарды, дүниенің тылсым кереметтерін сезіну мүмкін емес.

Сүйіспеншілік – бұл адамдар арасындағы рухани көпір. Ол адамды жақындастырады, достықты нығайтады, мызғымас бірлік орнатады, адамның дүниеге деген көзқарасын өзгертіп, сырт әлеммен жақсы қарым-қатынаста болуын қамтамасыз етеді.

Мысалы, мына бір хикая сүйіспеншіліктің мәнін тереңінен аша түскендей.

Үй иесі сыртқа шыққаны сол еді, бірдей киінген үш ақсақалды көреді. Бұлар құдайы қонақ болар деген ниетпен үшеуін де үйіне шақырады. Ақсақалдар өздерін «Дәулет», «Жетістік» және «Сүйіспеншілік» деп таныстырады. Бірақ олар «үшеуіміз бірге бір үйге кірмейміз, біреуімізді ғана шақыр» дейді. Әлгі кісі дереу үйіне кіріп, әйелімен кеңеседі.

Әйелі «Дәулетті» шақырып, байлыққа кенелуді қалайды. Өзі болса «Жетістікті» шақырғысы келеді. Өйткені жетістіктен жетістікке жетудің өзі байлық емес пе деп ойлайды.

Сол сәт ата-анасының әңгімесін тыңдап отырған қыздары өз ойларын айтады: «Сүйіспеншілікті» шақырсақ болмас па еді? Өздеріңіз ойлаңыздаршы, үйіміз бірден шаттық пен берекеге бөленіп кетер еді.

Ақыры қыздарының айтқанына тоқтап, «Сүйіспеншілікті» шақырады. Бірақ үйге «Сүйіспеншілікпен» бірге қалған екеуі де кіреді. Бұған таңғалған үй иесі олардан себебін сұрады. Сонда олар: «Егер «Дәулет» немесе «Жетістікті» шақырғаныңызда, қалған екеуміз сыртта күтер едік. Бірақ сіздер «Сүйіспеншілікті» шақырдыңыздар және біз қоса келдік. Өйткені сүйіспеншілік болған жерде байлық та, жетістік те болады», – деп жауап береді.

Сүйіспеншілік күшпен, зорлықпен орнамайды. Бұл жолдармен оны жою да мүмкін емес.

Сүйіспеншілік – тіршіліктің сәні мен мәнін келтіретін нұр, әрі ең басты қуат көзі. Жарық дүниеде барша кедергі мен кесапатты жеңетін күш те осы – сүйіспеншілік.

Сүйіспеншілікті адам шыр етіп дүниеге келген сәтінен бастап сезіп, көре бастайды. Мейірімін төккен ата-анасының ыстық құшағында олардың аялы алақанын сезе жүріп, өмірге төселеді. Есейе келе сүйіспеншілікті айналасынан көру-көрмеуі екіталай. Сонда да адам өмір бойы оны іздеп, дауыл алдындағы шағаладай шарқ ұрып өтері анық. Барша ғалам шынайы сүйіспеншіліктің жарқын көрінісі десек артық етпес. Шуағын төккен күн көзі және судың буға, одан бұлтқа айналуы, сонан соң жауын болып топыраққа нәр шашуы – ғаламдағы сүйіспеншіліктің жарқын мысалдары емес пе?!

Масатыдай құлпырған сан алуан гүлдер көз жауын алатын әсемдігімен қараған жанның жанын жадыратып, көңілін шалқытады. Жапырақ бетіндегі таңғы шықтың күмістей мөлдіреген пәк бейнесінен сүйіспеншілікті қалай сезінбессің?!

Иен даланы басына көтере жамырай маңыраған қозы-лақтың берекелі де бейбіт тірліктің бесігін тербеткен үнінен, құлақ құрышын қандыра сайрап, жүрекке шаттық сыйлайтын құстардың әсем әнінен сүйіспеншіліктің әуезді әуенін тыңдау қандай ғанибет!

Барша тіршілік ғаламдағы ғажайып сүйіспеншілікті құлақтан кіріп, бойды алар әсем ән мен тәтті күйге бөлеп, жаратылыстың өзегі болған махаббат пен ғашықтықты жарыса жар салып, жариялап жатқандай.

Сондықтан адамның ең жанды, ең нәзік дүниесі сезім болса, сезімнің ең биік шыңы – сүйіспеншілік. Ал сүйіспеншіліктің өлшемі – ақыл-парасат. Ал ақыл-парасатсыз сүйіспеншілікті сезіну, ойлау қателік.

«Шынайы сүйіспеншілік – жақсылық көргенде көбеймейді, жамандық көргенде азаймайды».

Я.Б.Муаз

Демек, жақсы көрген адамыңның бір жақсылығы себепті, оған деген сүйіспеншілігің көбейіп жатса немесе жаманшылығы тиіп кеткен кезде, оған деген сүйіспеншілігің азаятын болса, бұл сүйіспеншілік шынайы сүйіспеншілікке жатпайды.

Сүйіспеншілікте жанкештілік қасиет басым. Мұнда өз жанын өзге үшін пида ететін ерлік қасиет бар. Яғни адам сүйіспеншілікке мойынсұнған шақта өзінен өзгені жоғары санап, басқаны қадір тұту идеясына беріледі. Бұл дегеніміз – менмендікті ауыздықтай білу, өзімшілдіктен арылу. Мұнда жеке бастың мүддесі жоқ. Ендеше, сүйіспеншілік қандай да бір пайда табу үшін жасалмайды.

Сүйіспеншіліктің ауқымы өте кең. Жақсы көру, ұнату және қалау – барлығы да сүйіспеншіліктен бастау алады. Мысалы, адамдарды жақсы көреміз: анамызды, әкемізді, бауырымызды, ұлымызды, қызымызды, досымызды т.б. Табиғатты жақсы көреміз: гүлдерді, ағаштарды, тауларды, өзендерді, жұлдыздарды, Ай мен Күнді т.б. Құстар мен жануарларды жақсы көреміз: итті, мысықты, аққуды, көгершінді т.б. Заттарды жақсы көреміз: машинаны, үйді, дүние мүлікті, ақшаны т.б. Жалпы алғанда, бізді қоршаған әлемнің әрбір жаратылысын жақсы көреміз.

Көңіл көтеруді жақсы көреміз: саяхатқа шыққанды, аң аулағанды, ән айтқанды және тағы тағылар...

Алайда көңілді құлазытатын кез келген нәрсені ұнату сүйіспеншілікке жатпайды. Өйткені, жоғарыда айтылғандай, сүйіспеншілікте менмендік қасиеті жоқ болуы тиіс. Егер адам жаны қалаған бір нәрседе оның бас пайдасы, мүддесі, нәпсісі, құмары көзделсе, онда ол сүйіспеншілік ауқымынан ауытқып кетеді.

Адам өзінің жаны қалаған іспен шұғылданғанда ғана жан рақатын табады. Мысалы, «мен осылай істегенді ұнатамын, содан кейін сөйттім», – дейді. Бірақ әркім жаны қалағанын істей берсе не болмақ. Бұны сүйіспеншіліктің ауқымына қалай жатқыза аламыз? Біреу ішімдік ішкенді ұнатса, біреу темекі шеккенді және сол сияқты... Алайда қоғам бұл қылықтарды жақтырмайды. Тіпті кез келген дін негіздерін алатын болсаң, күнә деп санайды.

Үйдің астан-кестенін шығарған ішкіштің әйелі момақан күйінде ұрыстан кейінгі шашылған дүниелерді реттестіріп жинайды. Мұны сүйгендігінен жасайды деп ойлайсыз ба? Психолог мамандар бұл жағдайды сүйіспеншіліктен емес, амалсыздықтың шарасы дейді.

Әке-шеше баласының барлық айтқандарын орындап, оған жақсы көргендіктерін білдіреді. Кейде одан бала ауырып та жатады. Отбасы дәрігері болса мұндай әке-шешені жауапсыз ата-ана қатарына қосады. Өйткені олардың сүйіспеншілігі шектен шығып кеткен. Мұндай сүйіспеншілік көп жағдайда зиянын тигізеді.

Демек, сүю осы екен деп шектен шығуға да болмайды. Өмірдегі кез келген мәселеде шектен аспау керек. Тепе-теңдік – табиғат заңы. Сондықтан сүйіспеншілікті таразылап, салмақтап, кең ауқымды ойлаған жөн.

VIII ғасырда Ұлыбританиялық әйгілі суретші Уильям Холман Ханттың туындыларынан біреуі Лондонның атақты Академиясында қойылады. Әдемі бақ салынған суретке Хант «Әлемнің сәулесі» деген ат берген екен. Суретте қараңғы түнде қолында шам ұстап тұрған ғұламаға ұқсайтын бір кісі салынған. Ол бос қолымен бір есікті қағып, зейін қойып іштен бір үн күтіп тұрғандай. Суретке үңіліп қараған бір сыншы Хантқа бұрылып: «Суретіңіз жап-жақсы-ақ, бірақ мағынасын түсіне алар емеспін. Қаққан есік ешқашан ашылмайтын сияқты ғой – есіктің тұтқасын салуды ұмытыпсыз!» – дейді. Сонда суретші Хант «Негізі, суреттегі ғұлама жай есікті қағып тұрған жоқ. Бақшадағы есік – адамның жүрегі. Бұл болса тек ішінен ашылатын есік болғандықтан, сыртқы жақтан ешбір тұтқаны керек етпейді», – деп жауап берген екен.

Сол үшін де сүйіспеншіліктің мекені қашанда жүрек болмақ. Абай атамыз «он жетінші қара сөзінде» ақыл, қайрат, ғылымды жүрекке бағындыратыны да сол үшін болар.

Бүкіл ғаламға сыймаған сүйіспеншілік жұдырықтай ғана адамның жүрегіне ғана сыя білген, тек сол жерде ғана орын тауып өзінің сүйіктісін іздейді.

Ақиық ақын Мұқағали Мақатаев:

«Үміт үзбей іздейді олар,

Тыңдап сол бір жақұтты.

Оны алыстан іздемегін,

Жүректен тап бақытты», – деп жырлаған екен.

Сүйіспеншіліктің түрлері

Махаббатсыз өмір – өмір емес, бос тірлік қана. Махаббатсыз өмір сүруге болмайды, адамға жан сүю үшін ғана берілген.

М. Горький

Сүйіспеншілік өмірдің ұйытқысы іспетті. Оны өміріміздің нәр суы деп атасақ та болады. Ана баласын жақсы көргеннен құшақтайды, адамның жүрегі сүйіспеншілік деп соғады. Тіпті жер күнді айналғанда махаббатпен айналатын көрінеді.

Әр нәрсені жақсы көргізетін де сүйіспеншілік. Адамның адамдық қасиеті де осы сүйіспеншілікпен білінеді. Сүйіспеншілік арқылы бақыр алтынға айналады, дерт болса шипасын табады.

Сүйіспеншілік әркімде әрқалай болады. Біреудің сүйіспеншілігі – шексіз, біреудікі – белгілі бір жерге дейін ғана. Біреу шын жақсы көрсе, біреу көңілді қалдырмау үшін жақсы көреді. Сүйіспеншілікте бірде аңқаулық жатса, кейде арамдық жатады.

Баз біреулер басқан адымына қарап барып сүйіспеншілігін білдіреді. Енді біреулер ештеңеге қарамай ағынан жарылып сүйіспеншілігін танытып бағады.

Сүйіспеншілік өлшеуге келмейді. Бірақ оны түрлерге бөліп, ажыратып байқауға болады. Адамның мың құбылмалы мінезіне орай сүйіспеншілікті де мыңнан аса түрге бөлуге болар еді. Ойшылдардың басым көпшілігі сүйіспеншілікті негізгі үш түрге бөледі.

Бірінші түрі – «егер сүйіспеншілігі». Мысалы, «мен сені жақсы көремін, егер маған айпад немесе макбук әперсең» деген сияқты.

Екінші түрі – «өйткені сүйіспеншілігі». Мысалы, «мен сені жақсы көремін, өйткені сенің көлігің бар» – дегендей.

Үшінші түрі – «ештеңеге қарамастан сүйіспеншілігі». Мысалы, «мен сені