Бірінші бөлім

тазалық және дәрет

1. Дәрет дегеніміз не? Дәретсіз қандай құлшылықтарды орындауға болмайды?

Араласатын жақындарым кейде маған Ислам діні жайлы сұрақтар қояды. Кейбір сұрақтарына жауап бергенде тосылып қаламын. Сондай сұрақтардың бірі: «Неліктен дінімізде құлшылық жасаудан бұрын дәрет алу талап етіледі?» «Неге әр намаздың алдында қолды, аяқты, бетті жуу керек. Олар онсыз да таза емес пе?» т.с.с.

Мен оларға тазалықтың және дәреттің маңыздылығы туралы түсіндіріп беруге тырысамын, бірақ әрдайым жаңа сұрақтар туындап жатады. Сол үшін маған таһарат (дәрет) жайлы және дәретсіз қандай құлшылықтарды орындауға болмайтыны туралы түсіндіріп бере аласыз ба?

Әуелі, асыл дініміз Ислам – тазалықтың діні. Ислам – дін ретінде тазалыққа көп көңіл бөледі және таза болуды қатаң ескертеді. Адам өмірінде тән тазалығы мен гигиенаның (дене күтімі) маңызы өте зор, ол күн өткен сайын айқындалып келеді.

Діннің мақсаты – адамды рухани ластықтардан арылтып, жетілдіру, яғни ғибадат ету арқылы оның рухани өрлеуіне және Аллаға жақындатуға септігін тигізу. Бұл – жүректің тазаруын ғана білдірмейді, адамның жан мен тәннен тұратындығын білдіруде. Сондықтан намазға ниет еткен адамның тәні мен киген киімінің, ғибадат ететін орнының таза болуын талап ету қалыпты жағдай. Алла тағала адамның тәні мен жанының тазалығына қатысты Құранда былай білдірген:

«Шүбәсіз, Алла (пендешілікпен істелген күнәнің артынша) қатты өкініп тәубе ететін тәубешіл құлдарын және үнемі (күнә атты рухани кірлерден) тазаланушыларды жақсы көреді»1.

«Ал (күпірліктен, Аллаға серік қосудан, күнә атаулыдан, дүниеқұмарлықтан) арылған, шүбәсіз, азаптан құтылып, мұратына жетеді. Сондай-ақ Раббысының атын еске алып, намаз оқыған да құтылады)»2.

«Раббыңның теңдессіз, шексіз ұлылығын жария ет! Киіміңді тазарт! Ластық атаулыдан аулақ бол!»3

«Біз Бәйтулланы (Қағбаны) адамдар үшін сауабы мол зиярат орны һәм қауіпсіз мекен қылған едік. (Уа, мүміндер!) Ендеше, сендер де «Мақам Ибраһимде» (Ибраһимнің тұғырында) намаз оқып, дұға етіңдер. Ибраһим мен Исмайылға: «Тауап етушілер, иғтикафқа кіргендер (яғни құлшылық ету мақсатында оқшауланғандар), тынбай рүкуғ және сәжде жасап намаз оқитындар үшін Үйімді таза ұстаңдар», – деп бұйырдық»4.

Мұхаммед пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) хадистерінде тазалық туралы былай делінген:

«Тазалық – иманның жартысы»5.

«Алла тағала – таза және тазаларды сүйеді»6.

«Тазалық – намаздың кілті»7.

Ислам діні құлшылықтың алғышарты мен дайындығына жататын дененің, киімнің және құлшылық жасалатын орынның тазалығына қатты мән береді. Сондықтан Ислам діні орындалуы тиіс құлшылық – таһаратты (дәрет) бұйырған. Дәрет дене тазалығының бәрін қамтиды. Шариғатта тазарудың мақсаты – діни талапты орындау, рухани тазаруға ұмтылу. Сондықтан дәрет алудың ең маңызды ерекшелігі – құлшылық етуге дайындық. Тазару үрдісінің өзі де ғибадат. Демек ғибадатқа тәндік тұрғыдан дайын болу үшін кіші дәрет алу керек.

«Таһарат» (дәрет) сөзі араб тілінде «тазару» дегенді бідіреді. Қазақ тілінде «дәрет» терминінің мағыналық аудармасы ретінде «кіші дәрет алу» сөзі қолданылады. Фиқһта дәретке «дененің белгілі бір бөлігін сумен жуып шығу және сулы қолмен сүрту» деп анықтама берілген. Шариғатта кіші дәрет алудың үкімі – парыз. Бұл жөнінде Алла тағала Құранда: «Уа, мүміндер! Намазға тұрмастан бұрын беттеріңді жуыңдар, қолдарыңды шынтаққа дейін (яғни, шынтақты қоса) жуыңдар, бастарыңа мәсіх тартыңдар және аяқтарыңды тобыққа дейін (яғни, тобықты қоса) жуыңдар»8 деген. Мұхаммед пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) да құлшылықты орындау үшін кіші дәрет алудың өте маңызды екенін ескертіп былай деген: «Дәретсіз ешбір намаз қабыл болмайды». «Дәреті бұзылған кісі дәретін қайтадан жаңартпайынша, Алла тағала оның намазын қабыл етпейді». «Алла тағала дәретсіз намазды және Алла разылығы үшін берілмеген садақаны қабыл етпейді».

Қорытындылап айтқанда, әрбір мұсылман ғибадат етер алдында кіші дәрет алуға міндетті. Оның денесі таза болған жағдайда, рухани тазару үшін дәрет алуы тиіс.

Дәретсіз келесі ғибадаттарды орындауға болмайды:

1. Намаз оқу;

2. Жаназа намазын оқу;

3. «Тиләуат сәждесін» орындау (Құрандағы «тиләуат сәждесі» деп аталатын белгілі бір аяттарды оқу барысында сәжде ету).

4. Қағбаны тауап ету;

5. Құранды ұстау (Алайда дәрет болмаған жағдайда, Құранды жатқа немесе қолмен ұстамай параққа қарап оқуға болады).

2. Дәрет алғанда аяқты жумасаң дәрет толық болып санала ма?

Алла тағала дәреттің міндетті түрде орындалуы тиіс шарттарын Құранда «Мәида» сүресінде баяндаған. Аталмыш сүредегі аяттардың бірінде былай делінген: «Уа, мүміндер! Намазға тұрар алдында беттеріңді жуыңдар, қолдарыңды шынтаққа дейін (яғни, шынтақты қоса) жуыңдар, бастарыңа мәсіх тартыңдар және аяқтарыңды тобыққа дейін (яғни, тобықты қоса) жуыңдар. Егер бой дәреттерің бұзылса, бастан-аяқ жуынып бой дәрет алыңдар. Ал егер науқас немесе жолаушы болсаңдар, яки үлкен дәретке отырып келгеннен, не әйелмен қосылғаннан кейін (жуынатын) су таба алмасаңдар, таза топыраққа тәяммум соғып (яғни алақандарыңды таза топыраққа соғып), беттеріңді және қолдарыңды шынтаққа дейін сипаңдар»9. Бұл аяттан дәреттің толық орындалғанына кепілдік беретін 4 мүше бар екенін ұғынамыз. Олар: бет, қол, бас және аяқ. Егер бұлардың біреуін қалдырып кетсек, онда дәрет алған болып саналмайды. Енді Құранда айтылған дәреттің 4 мүшесіне тоқталып кетейік. Олар дәреттің ажырамас бөлігі және мұсылман ғалымдары бірауыздан құптаған парыз болып есептеледі:

1. Бетті тігінен – маңдайдағы шаштың түбінен бастап иектің астына дейін, ал көлденеңінен – оң құлақтың жұмсағы мен сол құлақтың жұмсағына дейінгі аралығын жуу. Егер сақал болып, ол су өткізбейтін болса, онда үстін ғана бір рет жуу жеткілікті.

2. Екі қолды саусақтардың ұшынан бастап екі шынтағымен бірге жуу.

3. Мәсіх тартылатын, яғни сулы қолмен сүртілетін мүше біреу, ол – бастың төрттен бір бөлігі. Бастың жоғарғы жағына толығымен сулы қолмен сипап өту – сүннет. Сүннет бойынша басты бір рет сулы қолмен сипау жеткілікті. Өйткені Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) мұны бір рет жасаған.

4. Екі аяқты башпайдың ұшынан бастап тобығымен бірге жуу. Дәретте дененің бұл мүшелері міндетті түрде жуылуы тиіс. Осы мүшелердегі иненің ұшындай жерге су тимесе, дәрет дұрыс болып есептелмейді. Тобықтың жуылуы өте маңызды. Аяқты тобығымен бірге бір рет жуу – парыз. Оның парыз екендігін пайғамбарымыздың кіші дәрет алған кезде аяғын жуғанынан ұғамыз. Бұған мына хадистер дәлел бола алады. Амр ибн Ас (радиаллаһу анһ) былай жеткізген: «Алла елшісі Алланың бұйырғаны бойынша басына мәсіх тартты, содан кейін Алланың бұйырғанындай етіп аяғын тобығымен қоса жуды» (Имам Ахмад, Мүснәд). Осман (радиаллаһу анһ) аяқтарын жуып болған соң: «Мен Алла елшісінің дәретті дәл осылай аяқтағанын көргенмін», – деп айтқан (Әбу Дәуіт). Мүслим Әбу Һурайраның (радиаллаһу анһ) алдымен оң аяғын тобығымен бірге, сосын сол аяғын тобығымен бірге жуған соң: «Мен Алла елшісінің дәретті дәл осылай бітіргенін көрдім» деп айтқанын жеткізген. Абдулла ибн Омар былай дейді: «Бір сапарда Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бізден қалып қойып, қас қарайғанда келді. Біз ақшам намазына дәрет алып, аяғымызды жуып жатқанбыз, сол уақытта пайғамбарымыз даусын көтеріп: «Отта жанған сол тобықтардың халі неткен жаман!» деп 2-3 рет мәрте қайталап айтты» (Имам Ахмад, Бұхари, Мүслим). Пайғамбарымыз мұны қайталап айту арқылы дәрет алғанда тобықты жуудың қаншалықты маңызды екендігін қатты ескерткен. Ислам ғалымдарының басым көпшілігі осындай дәлелдердің бәріне сүйене отырып, дәрет алғанда міндетті түрде аяқты жуу керек деген пікірді құптаған. Қорытындылай келе айтарымыз, дәрет дұрыс болуы үшін мына төрт парызды орындау керек: бетті жуу, екі қолды шынтақпен қоса жуу, бастың төрттен біріне мәсіх тарту, екі аяқты тобығымен қоса бір рет жуу.

3. Дәрет алғанда қандай суды қолданған жөн?

Мен ауылда тұрамын. Кейде сыртта беті ашық қалған шелектегі суды сиыр, жылқы немесе құстар келіп ішіп кетеді. Кейде шелектегі суға желмен ұшып шаң-топырақ, жапырақ түсіп жатады. Мұндай суды дәрет алуға қолдануға бола ма?

Аспаннан жауған қар немесе жер астынан шыққан және дәрет пен ғұсыл алу үшін қолданылатын су өзінің табиғи қасиеттерін, яғни түсін, дәмін және иісін сақтап қалуы тиіс. Бұл судың таза және тазартатын болуы шарт. Шариғат бойынша табиғи таза су көздері ретінде жаңбыр, қар, өзен, теңіз, көл және құдық суы секілді жер асты суларын айтады. Құранда осы тақырыпқа қатысты былай делінген: «Сондай-ақ Ол рақымын жаудырар алдында сүйіншілеуші ретінде желді жібереді. Сөйтіп, аспаннан тап-таза су түсіреміз»10. «Сондай-ақ (дәрет әрі бойдәрет алуларыңа мүмкіндік жасап) сендерді тәндік һәм рухани тұрғыдан тазарту, шайтанның көкіректеріңе салған уәсуәсасы мен түрлі жаман ойлардан арылту, жүректеріңді орнықтырып Аллаға деген сенімдеріңді арттыру, сондай-ақ (құмды жерде) аяқтарыңды нық басуларың үшін көктен жаңбыр жаудырды»11.

Ал пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) бір хадисінде: «Судың түсі, дәмі және иісі өзгермеген болса, таза болып саналады. Ондай су ластанбаған» деген. Сондай-ақ фиқһ ғалымдары суда кейбір элементтердің болуы оның тазалағыш қасиеттерін жоғалтпайтындығын айтады. Мысалы, көп тұрып қалған суда пайда болатын балдырлар, су ішіне шаң, топырақ, ағаш, бұтақ, жапырақ, сабан, тұз және басқа да осыларға ұқсас заттардың түсуі суды ластамайды. Демек, мұндай сумен дәрет және ғұсыл алуға болады деп рұқсат еткен. Ал мал ішкен судың қалдығы араб тілінде «суʾр» деп аталады. Шариғат бойынша мұндай су төрт түлік малдан (түйе, сиыр, қой, жылқы) және күнделікті тіршілігімізде жиі кездесетін құстардан қалса, таза су болып саналады. Өйткені бұл малдардың сілекейі таза ағзадан бөлініп шығатындықтан суды ластамайды. Сондықтан мұндай сумен де дәрет, ғұсыл алуға болады.

4. Бетке опа-далап, тырнаққа лак жағып намаз оқуға бола ма?

Мен бес уақыт намаз оқимын. Кейде бетіме макияж жасап, тырнағымды бояймын. Дәрет алатын кезде, бетімдегі бояуды сүртпестен жуа беремін. Кейбіреулер бұның дұрыс емес екенін айтады. Осыған не дер едіңіз?

Шариғат бойынша, бетті жуу, қолды шынтаққа дейін жуу, бастың төрттен бір бөлігіне мәсіх тарту, аяқты тобыққа дейін жуу – парыз. Сұрақтағы бет пен қолды шынтаққа дейін бір рет жуу дәреттің аталмыш төрт парызының қатарына жатады. Яғни, бұл мүшелерде су тимеген ине шаншар орын қалмауы керек. Егер жағылған бояу дәрет алғанда бетке (қас, кірпік, иек, жақ, ерін мен мұрынға) судың өтуіне кедергі жасайтындай қалың болса, дәрет дұрыс болмайды. Себебі бетке жағылатын кейбір косметика түрлері судың теріге өтуіне кедергі болады. Ал бір шайғаннан қалмайтын косметиканың зияны жоқ. Бұл қолға да қатысты. Алайда тырнақтағы бояу бір шайғаннан кете қоймайды. Ол үшін бояуды кетіріп барып дәрет алу керек.

Дәрет алу барысында дене мүшелеріне су тигізу қажеттілігін айқын көрсететін Алла елшісінің мына бір хадисін Омар ибн Хаттаб (р.а.) былай жеткізеді: «Әлдебір адам дәрет алған сәтінде, аяғының тырнақ көлеміндей жеріне су тимей қалады. Мұны көрген Алла елшісі: «Дәретіңді қайта ал», – деді. Әлгі кісі қайта дәрет алып, артынан намазын оқыды»12.

Егер ерініп немесе қиынсынып дәрет алудың парыздарына немқұрайлы қарап, ноқаттай жеріне су тимей қалса, дәрет жарамсыз саналады. Ал сырқаттанған, жарақаттанған адам шамасы келгенше дәрет алады. Жарақатына су тиген жағдайда асқынып кету қаупі болса, ондай жерлерді ылғалды қолмен үстінен бір сипап (мәсіх тартып) өтсе жеткілікті. Егер дәрігер тарапынан ол да тыйым салынған болса, онда су тигізбеуге болады. Дәреті дұрыс болып саналады.

5. Дәрет қандай жағдайда бұзылады?

Егер адам дәреті бар кезінде әжетханаға барғысы келіп бармаса немесе жел шығарғысы келіп өзін ұстаса және жүрегі лоқсып, асқазаннан көтерілген асты құсқысы келсе, дәрет бұзыла ма?

Тән және жан тазалығын білдіретін дәретті бұзатын ластықтардың себебі төмендегідей:

1. Ағзадан түрлі ластықтардың (несеп, нәжіс, жел, қан, ірің т.б.) шығуы.

Егер дәрет алған кісі түзге шықса немесе жел шығарса, оның дәреті бұзылады. Дәретханаға баруды қаласа немесе ниеттенсе, бірақ түзге шықпаса, дәретті бұзбайды, себебі дәрет тек ластықтың сыртқа шығуынан немесе бөлінуінен ғана бұзылады. Қасиетті Құранда осыған қатысты былай делінген: «...дәретке отырып келгеннен»13.

Әбу Һурайра (радиаллаһу анһ): «Бірде Алла елшісі (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм): «Қайсы біреулеріңде кіші хәдәс (дәреттің бұзылуы) орын алған жағдайда, ол қайта дәрет алмайынша Алла тағала оның намазын қабыл етпейді» деп айтты», – дегенде, бір кісі Әбу Һурайрадан (радиаллаһу анһ): «Дәреттің бұзылуы деген не?» – деп сұрайды. Сонда ол: «Адамнан жел шығуы» – дейді (Бұхари, Мүслим).

Сонымен қатар, денедегі жарадан қандай да бір сөл бөлінсе, дәрет бұзылады. Дегенмен, қан, ірің немесе басқа «бөліністер» денеге жайылмай, шыққан орнының (жара) шегінен аспаса, сондай-ақ, ауыз қуысы қанап, ол одан әрі жайылмаса, бұл жағдайда дәрет бұзылмайды. Бір нәрсені тістеген кезде немесе тіс щеткасын пайдаланғаннан кейін, қан іздері байқалса, бұл дәретті бұзбайды.

2. Дәрет асты, запыранды немесе қанды молынан құсқан кезде бұзылады. Дегенмен, жүрегі лоқсып, асқазаннан көтерілген асты немесе запыранды кері жұтып, оның бір бөлігін түкіріп тастаса, дәрет бұзылмайды. Дәл сол сияқты, мұрын мен кеуде қуысынан бөлінген қақырықты шығарса немесе ауызда жиналған сілекейді түкіріп тастаса, дәрет бұзылмайды, себебі, бұлар ағзаның таза сұйықтықтары болып табылады.

3. Дәрет естен тану, жындану, ұйқыға кету (еш нәрсеге сүйкенбей, отырып ұйықтаудан басқа), мас болу және адамның ақыл-есі жұмыс жасамайтын басқа да ұқсас жағдайларда бұзылады. Себебі мұндай сәтте адам есінен айырылып, өз-өзіне ие бола алмай қалады.

4. Ханафи мәзһабы бойынша, намазда тұрған кісі өзгелер еститіндей дауыстап күлсе, дәретімен қоса намазы да бұзылады. Қалған үш мәзһаб бойынша мұндай кезде намаз ғана бұзылады. Егер кісі намаз кезінде жымиса немесе үнін шығармай күлсе, дәрет те, намаз да бұзылмайды.

5. Ерлі-зайыптылардың жыныс мүшелерінің киімсіз немесе арада тым жұқа жамылғыш болған күйде бір-біріне тиюі дәретті бұзуы мүмкін. Егер ерлі-зайыптылардың денесі бір-бірінде тигенде, жыныстық құмарлықты сезінбей, сұйықтық бөлінбесе, ханафи мәзһабы бойынша дәрет бұзылмайды. Осы тақырыпқа қатысты Айша анамыздан (радиаллаһу анһа) жеткен мына екі хадис осы пікірді қуаттайтын дәлелге жатады:

«Мен түнде Пайғамбардың (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) алдында созылып жатып ұйықтайтын едім. Алла елшісі үтір намазын оқитын кезде, аяғымды түртетін, мен аяғымды жинап алатын едім».

«Пайғамбарымыз (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) жұбайларының бірін сүйді, сосын дәрет алмай намаз оқыды».

Дененің бір-біріне шамадан тыс тиюінің өлшемін ханафи ғалымдарының басым көпшілігі сұйықтықтың бөлінуі деп есептейді. Имам Мұхаммедтің көзқарасы бойынша, ешқандай сұйықтық бөлінбеген жағдайда дәрет бұзылмайды. Ал шафиғи мәзһабы бойынша, ерлі-зайыптылардың денесі бір-біріне тікелей тисе, дәрет бұзылады. Малики және ханбали мәзһабы бойынша, жыныс мүшелері бір-біріне тиіп, сұйықтық бөлінген жағдайда дәрет бұзылады.

6. Жыныстық мүшеге қол тигізу дәретті бұзатындығы немесе бұзбайтындығы туралы мәселеге келетін болсақ, мәзһабтардың бұл мәселедегі көзқарастары әртүрлі. Шафиғи және Ханбали мәзһабы бойынша, жыныс мүшеге қолдың ішкі жағы, мысалы, саусақ, алақан тиетін болса, дәретті бұзады. Ал егер қолдың шеті немесе саусақтың ұшы тиген болса, дәрет бұзылмайды. Малики мәзһабы бойынша, адамның жыныс мүшесіне қолдың қай жағымен болмасын тигізу (сыртқы, ішкі, саусақ ұшы т.б.) дәретті бұзады.

Ханафи бойынша, адамның өзінің жыныстық мүшесіне қолын тигізуі дәретті бұзбайды. Бұған дәлел ретінде ханафилер келесі хадисті келтіреді: «Өзінің жыныстық мүшесіне қолы тиген адам дәрет алуы тиіс пе?» деген сауалға Мұхаммед пайғамбар (саллаллаһу аләйһи уә сәлләм) былай деп жауап берген: «Бұл сенің бір бөлігің немесе сенің бөлігің болып табылатын денеңнің мүшесі».

7. Белгілі бір себеппен сумен дәрет алмаған, яғни, тәяммүм (құммен немесе таза топырырақпен сүртіну) алған адам суға қолы жетсе немесе мәсісіне мәсіх тартқан мерзімі аяқталған болса, дәрет бұзылады. Жолаушы үшін сүртіну (мәсіх) мерзімі – үш тәулік, ал жолаушы еместерге – бір тәулік.

6. Үзір деген не? Дәрет алуды қажет етпейтін үзірлі жағдайлар қандай?

Бір туысыма күрделі ота жасалып, оған біраз уақытқа дейін катетермен жүруіне тура келеді. (Катетер – қуықтан зәр шығару үшін қолданылатын резеңке түтік). Ол кісі бес уақыт намаз оқиды. Оның нәжісі аппараттың түтікшесіне түсіп немесе біз оны босататын кезде кіші дәрет бұзылады. Осындай жағдайдағы ауру туысым үзірлі болып санала ма?

Егер сау ағзадан несеп, нәжіс, жел, қан, ірің шықса, олар бәрібір дәретті бұзады. Алайда денеден зәр, іштің өтуі, жел шығару, мұрынның қанауы, жарадан қан, сары су ағу тоқтамаса, онда «үзір» деп сипатталатын жағдай орын алады. Дәретті бұзатын нәрсенің денеден шығуы тоқтамайтындай тұрақты болса, бұл «үзір» деп аталады. Осындай жағдайлар кімде болса, ол мазұр немесе сахибул-узр, яғни «үзір иесі» деп аталады.

Кез келген аурудың үзір болып саналуы үшін белгілі шарттар бар. Былай түсіндірейік: Үзір, алдымен, дәрет алып толық бір намаз оқитындай уақыт тоқтамай жалғасуы шарт. Кейін әр намаз уақытында ең азы ол ауру бір мәрте қайталанса, ол кісі үзір иесі болып саналады. Мысалы: кісінің мұрыны, түстен бастап соңына дейін, дәрет алып намаз оқитындай уақыт тоқтамастан қанаса және осы жағдай кейінгі намаз уақыттарында ең кемі бір рет қайталанса, ол кісі үзірлі (мазұр) болып саналады. Бірақ осындай үзірлі жағдай толық бір намаз уақыты ішінде қайталанбаса, онда ол үзір біткен болып саналады, яғни ол кісі үзірлі болып саналмайды.

Ислам осындай адамдарға арнап, олардың құлшылық ғибадаттарын уақытылы және алаңдамай орындай алуы үшін арнайы ережелер мен шарттарды бекіткен. Үзірі бар кісі әрбір намаз уақытында дәрет алуы тиіс. Сол уақыт ішінде дәретті бұзатын еш нәрсе жасамаса, сол дәретпен қалағанынша парыз және нәпіл намаз оқуына болады. Қаза болған намаздарын, үтір, айт және жаназа намаздарын да оқуына болады және Қағбаны айналып тауап етуіне, Құран оқуына болады. Бірақ ауруы жалғасуы керек. Мысалы, үзірі бар кісі таң намазының уақытында дәрет алса, оның бұл дәреті таң намазының уақыты шыққанша жалғасады. Бұл уақыттың шығуы Күннің шығуымен бітеді. Уақыт шыққаннан кейін ол дәретпен басқа намаз оқылмайды. Егер белгілі бір уақытқа үзірі тоқтағаннан кейін дәрет алған болса және әлі үзірі де байқалмаған болса, дәретті бұзатын жағдай кездеспесе, онда уақыт шықса да дәреті бұзылмайды. Бірақ үзірі бар кісі Күн шыққаннан кейін дәрет алған болса, онда ол кісінің дәреті бесін намазының уақыты шыққанша жалғасып, сол аралықта қалаған намазын оқи алады. Тек қана дәретті бұзатын жағдай болмауы керек.

Ханафи мәзһабы бойынша, үзірі бар кісінің дәреті уақыттың кіруімен емес шығуымен бұзылады.

Адам баласы мұндай кемістіктерді барынша азайтуға тырысқаны жөн. Егер ауру болса, онда міндетті түрде емделу қажет, ал ағзаның уақытша күйі болса, онда аққан нәрселерді азайтуға тырысу керек. Мақтадан жасалған тампон, таңғыш, дәке және басқа да құралдарды қолданып, намаз уақытында киімді таза ұстау қажет. Ал егер ағып жатқан нәрсе мүлде тоқтамайтын болса, онда әр намаздың алдында таңғышты ауыстырудың қажеті жоқ. Мұндай жағдайда киімді былғайтын ластықтар (зәр, нәжіс, ірің т.б.) намазға кедергі етпейді. Егер адамның денесінен ағып жатқан нәрсе намаз оқып үлгеретіндей уақытқа тоқтайтын бола, онда сақтық шарасы ретінде осындай жағдайды қолданған абзал.

Ота жасалып, адамның еркінен тыс қарнының бір бөлігінен нәжіс шығатын болса, жарасынан қан немесе ірің аққан адаммен бірдей деңгейде болады. Мұндай жағдайдағы адам Ислам фиқһы бойынша үзірлі болады. Сондықтан жоғарыда айтылып кеткендей, әр намаз уақыты біткенде қайтадан дәрет алады. Сіздің ауру туысқаныңыздың табиғи зәр шығару қызметінің жұмысы бұзылып, зәрі мен нәжістерін аппаратпен шығаруы таңғышты қолданғанмен бірдей. Яғни, медициналық құрал денеге жабыстырылып, орнынан қозғалтпайынша немесе алынып тасталмайынша, дәреті бұзылмайды. Нәжістер катетердің түтікшесімен ағып кететіндіктен, олар сыртқа шықпайды және киімді былғамайды. Бірақ осы тұста дәретті бұзатын басқа нәрсенің болмауына көңіл бөлу керек.

Ал катетер толып, оны шешкенде, дәрет бұзылады. Егер ол уақытта намаз уақыты шықпаған болса да, нәтиже өзгермейді.

7. Дәрет алған әйел шашын бүркемеген жағдайда оның дәреті бұзыла ма?

Менің жұмыс орнымда дәрет алуға мүмкіндік жоқ. Сол үшін таңертең үйден дәретімді алып шығамын. Бірақ көшеде басым ашық (орамалсыз) жүргендіктен, ер адамдар шашымды көреді. Әйел кісінің шашы ер адамдарға әурет дегенді естіген едім. Шаштың ер адамдарға көрініп тұруы дәретті бұза ма?

Шариғат бойынша, тасаттур, яғни әйелдің бөгде ер адамның алдында киініп, әурет жерлерін көрсетпей жабық жүруі – Алла тағаланың бұйырған парызы. Әйел кісі болсын, ер адам болсын басқа адамдардың көзіне түспеуі керек мүшелерін жауып жүруі хадисте айтылған. Ендеше, әйелдердің орамал тағуы – парыз. Әйел кісінің шашының жабық болуы – тасаттурдың талабы. Алайда бастың ашық болуы кіші дәретті бұзатын жағдайлардың арасында көрсетілмеген. Яғни, шаштың көрінуі дәретті бұзбайды. Осыны негізге ала отырып, орамал тақпайтын әйел үйде дәрет алып, жұмысқа кел