Сөз басы

Адам ардақты атына сай бақытты ғұмыр кешуге тиіс. Дегенмен бақытты мен бақытсыздың, жетістікке жеткен мен сәтсіздікке ұшырағанның кім екенін қандай өлшем арқылы білмекпіз? Бүгін «жақсы» деп жармасқанымыз ертең ескіріп, есіріктің қаңсығы боп шықпасына кім кепіл? Немесе бүгін сан соғып «сәтсіздік» деп жүргеніміз ертең ел ардақтайтын ақылдының амалы екенін мойындайтын шақтың тумауы мүмкін бе? Сынаптай сырғып, зымырай зулаған уақыттың өзегінде адамзат біткеннің ақылы арта түссе де ескіріп қалмайтын ережелер мен өңін өзгертпейтін өлшемдер бар ма? Болса оларды қалай яки қайдан табуға болады? Осындай сұрақтар әрбір адамның ұйқыдан тұрып қайта айналып төсегін тапқанша санасын солқылдатып тұрары анық. Бақыттылар – сұрақтарының жауабын дұрыс адрестен іздегендер. Сұрақтарға тұшымды жауап таба алатын бір жер бар: ол – Құран. Құран тек қана әсем әуенмен оқылып қана қоятын сиқырлы сөз емес. Құран – екі дүниенің бақытына жол сілтейтін белгі-ишарат... Екі дүние! Бұл өте маңызды сөз. Тек қана ақырет, қияметтен кейінгі болатын жағдаяттар ғана емес, ең әуелі адамның осы дүниеде бақытты ғұмыр кешуіне жөн сілтейді. Себебі дүниесі жоқтың ақыреті де жоқ. Дүние – ақыреттің алқабы. Осы дүниеде-ақ бақыттылық пен бақытсыздыққа бағыт аламыз. Сіз адамзатты Құдайдың жаратқанын мойындасаңыз, бұл ғалам Құдайдың жасаған ғажайыбы екеніне сенсеңіз, Құран аяттарынан осы дүниеде бақытты болудың жолдарын таба алатыныңызға да сенуіңіз керек. Демек, Алла тағала «Олар бақыттылар!» деп сипаттаған адамдардың қатарына қосылғыңыз келсе, Құран аяттары сізге не айтып жатқанын ұғынуға міндеттісіз. Әрбір аят жүрегіңізге нұр болып құйылуы керек.

Құран – әр дәуірдің дертіне дауа тауып бере алатын мәңгі мұғжиза. Құран бағыт-бағдар көрсеткен жақтан дауаңызды таба алмауыңыз мүмкін емес. Өмірдің қиындықтарынан сүрінбей өтіп, қуаныштарында дарақылыққа ұрынбаудың жолын да біз Құраннан үйренеміз. Құран аяттары бейне сұқ саусақ секілді ақиқаттарды ишарамен көрсетіп тұрады. Сол себепті «аят» сөзі «белгі», «ишарат» деген мағынаны білдіреді. Адам мен әлемнің ақиқатын Құран көрсеткен жерден көре алмағандар мен көргісі келмегендер міндетті түрде Алла «жақсы» дегенді «жаман», Алла «ұтты» дегенді «ұтылды», Алла «жеңді» дегенді «жеңілді», Алла «бақытты» дегенді «бақытсыз», Алла «құтылды» дегенді «тұтылды», Алла «көркем» дегенді «сүйкімсіз» деп тұжырымдайды. Сол себепті ой-сана мен жүріс-тұрыс, таным-түсінік пен қайғы-қуаныштың Құранға сай болуы және Құдай көрсеткен ақиқаттармен астасып жатуы маңызды. Болмаса әртүрлі мәдениеттер мен өркениеттердің әсерімен кеше «жаман» дегенді бүгін «жақсы» деп шатасуымыз бек мүмкін. Сол себепті Құранның жөн сілтеуіне зәруміз.

Құран кәрімді қазақ тіліне аударған ғалымдардың бірі Ғазез Ақытұлы Құран хақында былай дейді: «Құран кәрім діни ғибадаттарда ғана оқылатын, өлген аруақтарға ғана бағышталатын, о дүниенің барлығын ғана дәріптейтін оқулық деген қате танымды адамдар санасынан көтеріп, қайта онда ғылыми негіз бар екенін, оның ғылыми сыры барған сайын ашыла беретіндігін, күн өткен сайын құны жойыла бермейтіндігін, қайта құны күшейе беретіндігін дәлелдегім келді...» Демек, Құран тек өлілерге сауабы жолдансын деген мақсатта ғана берілген кітап емес. Әлбетте, Құранды арабшасынан оқу, тіпті мұсхафқа қараудың өзінен сауап табатынын жоққа шығармаймыз, дегенмен негізгі функциясының ол емес екенін де ұмытпаған абзал. Мәселен, бақытты болуды тек қана экономикалық мүмкіндіктермен өлшейтіндер кедей болып өмір сүрген пайғамбарлар мен салиқалы адамдарды түсіне алмайды, тіпті оларды бақытсыздардың қатарына жатқызуы бек мүмкін. Ал экономикалық мүмкіндіктер мен патшалықты бақытсыздықтың кілті деп білетіндер Сүлеймен пайғамбар сынды патша пайғамбарларды түсіне алмайды. Міне, термірқазықтай мызғымас түсінікті, өмірге деген айнымас көзқарасты Құран арқылы қалыптастырудың маңыздылығын осы жерден ұғуға болады. Демек, байлық та, кедейлік те бақытты болудың тікелей себебі емес екенін аяттардан ұғамыз.

Құранға иланып, жақсы мен жаманның, ұтқан мен ұтылғанның кім екенін білгісі келген кісінің алдынан тағы бір сұрақ шығады: «Құранның қай жерінен бастаймын?» Осы сұраққа жауап ұсынған Алла тағала: «Құран оқығың келсе, Кітаптың мазмұнынан, Құранның кіріспесінен, яғни «Фатихасынан» баста деп тұрғандай. Біз «Фатихадан» Құран оқуды ғана емес, өмір сүруді, бақытты болуды үйрене бастаймыз. «Фатиха» сүресін қалай ашсақ, Құранның басқа аяттарын да дәл солай ашамыз. Сондықтан Құранның мазмұнын дұрыс ашып, дәл түсіну қажет. Біздің айтып отырғанымыз жай ғана сиямен белгіленген әріптерді оқу емес, оның астарындағы өмірге тұтқа болатын мағыналарды оқу. Құранның өзін емес, өзегін оқу. Құранды түсінуге деген қадамды оның мақсатын, мәнін оқуға деген талпыныс деуге болады. Алла тағала сөздердің ішіне таңғажайып мағыналарды сыйдырған. Сөздердің ішіне салынған мағыналар мүміннің жүрегіне де қонуы керек. Сол себепті Құранның сөзін ғана емес, өзін, қабығын ғана емес, өзегін түсінуге ұмтылмақ ләзім. «Фатиханың» адамға айтқысы келген мағыналарын оқи алғанның Құран арқылы тура жолды таппауы, қос дүниенің бақытына қол жеткізбеуі мүмкін емес. Сол себепті мұсылманша ойлаудың, мұсылманша қуанып, мұсылманша қайғырудың жолы мен жөнін көрсететін бірден-бір сүре – «Фатиха» сүресінің көлемді түсіндірмесін ұсынып отырмын.

«Фатиха» – Құранның кілті. «Фатиха» Құран мағыналарын адамға, адам көңілін Құранға ашады.

«Фатиха» – намаздың кілті. Намазды Құранға, Құранды намазға ашады.

«Фатиха» – адамзатпен бірге жасап келе жатқан иләһи уахидың өзегі.

Байқағаныңыздай, кітаптың аты – «Мазмұн». Себебі Құранның мазмұны – адам өмірінің де мазмұны. Құран – белгілі бір ұлттың ғана емес, күллі адамзаттың кітабы. Сондықтан Құран – адамзатқа ортақ құндылық, Ислам – адамзатқа ортақ құндылық. Ұлты мен нәсіліне, тегі мен жынысына қарамай күллі адамзаттың иманнан алар үлесі бар. Құран адам өмірін мазмұнды ету үшін түсті. Мазмұнды-мағыналы ғұмыр кешкісі келгендер Құранның мазмұны саналған «Фатиха» сүресін түсінуге талпыныс жасауы керек. Сіздің әрбір сәтіңізге, әр күніңізге, әр жылыңыз бен дәуіріңізге «Фатиха» аяттарының айтары бар. Күллі Құранның мазмұны осы сүренің ішінде қамтылған. «Фатиханың» әрбір аятын оқығанда ойыңызға сол тақырыптар оралып, бағыт-бағдарыңызға бет аласыз. Осы аяттардың айтқысы келгенін шама-шарқымның келгенінше, қабілет-қарымымның жеткенінше беруге тырыстым һәм «Фатиха» сүресі әрбір мұсылманның «Мазмұны» болса екен деп тіледім.

Құран аяттарының мәні мен мақсатын түсіну, оны бүгінгі күнмен байланыстыра отырып айналадағы адамдармен бөлісу – үлкен жауапкершілік. Ғұламалардың бірі «Құранға құрбан болуды, әлемге сұлтан болудан жоғары қоямын» депті. Құранға құрбан болу – ұлы бақыт. Сол бақыттан үлес алу ниетімен «Сүреден сүзілген маржан» атты серияның алғашқы кітабын оқырманға жолдап отырмын. «Болмасаң да, ұқсап бақ, Бір ғалымды көрсеңіз», – деген Абай атамыздың өсиетін ұран етіп, ұлы іске қалам тартуға тәуекел еттім. Кемшіліксіз Алла ғана, ал құл – кемшілігімен көркем. Құл болу – кемшілігін мойындау. Адам өз бойынан көре алмаған кейбір қателер мен кемшіліктерді басқалар байқайды. Сол себепті менен кеткен олқылықтың орнын толтырып, орынды сын айтып, қателікті қаламымен түзетер азаматтарға алғыстан басқа айтарым жоқ.

«Фатиха» сүресі

اَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمَانِ الرَّحِيمِِ ﴿١﴾

اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ﴿٢﴾ اَلرَّحْمَانِ الرَّحِيمِ ﴿٣﴾ مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ﴿٤﴾ إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ﴿٥﴾ اِهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ ﴿٦﴾ صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَلَا الضَّاۤلِّينَ ﴿٧﴾

Қуылған шайтанның кесірінен Аллаға сиынамын.

1. Рахман әрі аса Рақымды Алланың атымен (бастаймын).

2. Бар мадақ, шүкіршілік атаулы күллі әлемнің Раббысы – бір Аллаға арналады.

3. Ол – Рахман әрі аса рақымды,

4. Дін күнінің иесі.

5. (Раббым!) Бір Өзіңе ғана құлшылық етіп, бір Өзіңнен ғана медет тілейміз.

6. Бізді тура жолға бағыттай көр!

7. Өзің нығметке бөлегендердің жолына,

қаһарыңа ұшырағандар мен адасқандардың жолына емес!

أَعُوذُ بِاللّٰهِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

Ағузу билләһи минәш шайтанир ражим

Қуылған шайтанның кесірінен Аллаға сиынамын

«Истиғаза»

«Истиғаза» – «ағузу билләһи минаш шайтанир ражим» деген сөйлемнің қысқарған атауы. «Истиғаза» сөзі «пана сұрау» дегенді білдіреді. Кімнен қорқып, кімді паналаймыз? Бізді қорқытатын кім бар? Демек, қорқынышты «біреудің» болғаны ғой?! Бұл сұрақтардың жауабын «истиғазаның» аясында іздейміз.

«Ағузу» («сиынамын», «паналаймын») етістігі араб тілінің «ғууз» сөзінен туындайды. Бұл «сиыну» деген мағына берумен қатар «қорқу, паналау» дегенді де білдіреді. Сондай-ақ, «жабысу», «іліну» деген ұғымдарды да қамтиды. Мәселен, أَطْيَبُ اللَّحْمِ عُوذُهُ» «Атябул ләхми ғузуһу» деген сөйлемнен «Еттің ең жақсысы – сүйектегісі» деген мағынаны ұғынамыз. Мұндағы «ғууз» сөзі «ілінген», «жабысқан» деген мағынаны білдіріп тұр. «Ағузу» осы мағыналардың барлығын қамтиды. Оны бір сөйлемге сыйдырып былай айтуға болады: إِلَيهِ أَلْتَجِئُ وَ مِنْهُ أَسْتَجِيرُ وَبِهِ أَلْتَصِقُ «иләйһи әлтәжиу уә минһу әстәжиру уә биһи әлтәсиқу». Мағынасы былай болмақ: «Уа, Алла тағалам! Өзіңнің мейірім мен жәрдеміңді паналаймын. Қаһарыңа ұшырауға себеп болатын нәрселерден сақта деп сиынамын. Өзіңе үміт артып, барымды саған арнаймын. Айналамды қоршаған күллі жаратылыстың алдындағы әлсіздігімді ескеріп, Өзіңе арқа сүйеу арқылы күллі жаратылыс атаулының алдында атой салатын күш-қуатқа иелік етемін. Осылайша қарсы алдымнан қара ниет жамылып шыққан шайтандарға дес бермейтін дәрменге қол жеткіземін». «Ағузу билләһи» деген сөздің мән-мағынасы қысқа-нұсқа осылай.

«Истиғаза» сөз ғана емес, қарекет

Истиғаза жасау үшін оның не екенін біліп алу керек. Содан соң осы үйренген нәрсеміз қам-қарекетке бастамақ. Біз жоғарыда «истиғазаның» жалпылама мән-мағынасын түсінгендей болдық. Алайда ол тек қана «ағузуды» айту емес, көңіл-күймен, жан-жүйеңмен сол істі, яғни, «истиғазаны» жасау екенін де білген жөн.

Құранда жеті жерде истиғаза бұйырылған аят бар. «Фәлақ», «Нас» сүрелерінің бірінші аяттарында, «Мүминун» сүресінің 97-аятында «истағазаны» тілмен айтуға байланысты «қул әғузу» («ағузу» деп айт!) деп келсе, «Ағраф» сүресінің 200-аятында, «Нахл» сүресінің 98-аятында, «Ғафир» сүресінің 56-аятында және «Фуссилат» сүресінің 36-аяттында «истиғаза жаса» деп етістік формасында келген. Аяттағы «фәстәғиз» сөзі етістік болып келгендіктен оны «истиғаза жаса» деп түсінеміз. Демек, айтудан гөрі Құранда қарекет жасауға көбірек маңыз берген. Дұрыс-ақ, біз истиғаза айтуды, яғни, «ағузу билләһи минаш шайтанир ражим» деуді түсіндік, ал «истиғазаны жасау» дегенді қалай түсінеміз?

Оны түсіну үшін шайтанның кім екенін танып-біліп алуымыз керек. Сонымен қатар ол туралы таным-түсініктің дұрыс болуы қажет. Истиғаза жасамай тек ауызша айту, шайтанның айласынан құтқармайды. Истиғазаның не екенін білмей, көңіл-күйді соған бейімдемей, «ағузуды» мың мәрте айтса да пайдасының аз болып жататыны сондықтан. «Ағузу билләһи» деп қазір айтып алып, бірнеше минуттардан кейін күнәға белшеден батып кетудің құпиясы осы жерде. Демек, айту ғана емес, оны істеу керек. Міне, нағыз истиғаза осы болмақ.

Истиғаза жасау – жан-дүниеңді иләһи атмосфераға бейімдеу.

Истиғаза жасау – негатив ойлардан қашу, позитив көңіл-күйде болуға ұмтылу.

Истиғаза жасау – үмітсіздіктен арылу. Байқасаңыз, бұлардың барлығы жан-дүниемен үздіксіз жұмыс жасау, сезімдер мен ой-сананы басқаруға деген тынымсыз еңбек. Бұл – еңбексіз жай ғана қолыңызға тасбих моншағын алып мың-миллион мәрте «ағузуды» айту емес. Тіпті оны жасаған күннің өзінде санаға төңкеріс жасалмаса, шайтанның құрығынан құтылу мүмкін емес. Себебі шайтан адамның сыртында емес, ішінде.

Истиғаза – Аллаға бастар жол

Адамның дүниедегі күллі жақсылықтарға қадам жасау кезінде «Ғани» (Бай), Қадир (Шамасы әр нәрсеге жететін) ұлы Жаратушыға арқа сүйеуі. Сіз Алла рұқсат еткен, тіпті жасағаныңызға разы болатын кез келген бір істі атқаруға бел буғанда алдыңыздан әртүрлі кедергілер шығуы мүмкін. Сол кезде бұл кедергілердің барлығын Аллаға арқа сүйеу арқылы аттап өтесіз. Егер «истиғазаға адам баласы еш мұқтаж емес» десек, оны жасаудың яки айтудың Құранда әмір етілуінің еш мәні болмас еді. Құранда құлға керексіз ешбір сөз, ешбір сөйлем жоқ. Сондықтан истиғаза – жолды байлап, қолды ұстайтын нәрселерден бас тартып, қуаныш пен бақытқа қарай қанат қағу. Өмір жолындағы қажеттіліктерге қол жеткізу – ұлы Хақтың панасына кіріп, жалғыз Жаратушыға арқа сүйеумен болмақ. Аяттағы «Ендеше, уақыт оздырмай, Аллаға жан ұшыра жүгіріңдер!..»1 деген пәрменнің мәні осында. Аллаға қарай асығу истиғаза жасаумен жүзеге асары хақ.

Истиғаза жасау – Алланың айтқанымен жүріп-тұру. Егер өзіңіздің ойыңыз арам болса, кіретін табыстың өзін біреуді алдап, біреуді арбап, арам жолмен тапқыңыз келсе, дереу осы ойдан тыйылып, яғни, истиғаза жасап, Алла айтқан адал жолмен жүруіңіз керек. Болмаса тапқан табысыңыз аз уақыт көңіліңізге медет болғанымен, күндердің күні жұрттың қарғысы, ақысы желінген адамның лағынеті айналып келіп соққанда екі-үш есе шығынға батырып яки бір уайым болып жабысып, бойыңызды бойкүйездік билеп, үрей қамап аласұратыныңыз анық. Мұндай жай-күйге тап қылатын жаман ойлардан арылып, Алланың айтқанымен жүру – истиғаза жасау.

Истиғаза – адам жолын ашатын ғаламат қарекет. Жақсы іске қадам жасау тек қана шайтанның жолынан қашу арқылы ғана жүзеге асады. Себебі жамандыққа белшесінен батып жүрген адамнан жақсылық тууы мүмкін емес. Өйткені күнә – рухқа артылған ауыр жүк. «Өнерге әркімнің-ақ бар таласы» деген сөзді ескерсек, әрбір жан қоғамға пайдасын тигізетін, ел ардақтайтын жақсы адам болуды армандайды. Дегенмен «Сонда да солардың бар таңдамасы» дегендей мұндай арманды арқалағандардың азы ғана арманын шындыққа айналдырып жатқанына куә боламыз. Көпшілігі қабілеті жете тұра арманын жүзеге асыруға қайрат-жігері жетпей жатады. Неге? Себебі жақсылыққа қадам жасауына кедергі келтіріп, жақсылыққа негізделген армандарының орындалуына тұсау салып тұрған бір кертартпалық бар. Ол рухын қамап, қайратын кемітіп тұрған іс-әрекетіндегі, ойындағы, салт-санасындағы жамандық болуы әбден мүмкін. Осы жамандығынан истиғаза арқылы арыла алған адам ғана жақсы істерге «бисмиллә» деп бастап кетері сөзсіз.

«Истиғаза – өз-өзін таныған құлдың ісі

Негізінде адам өте әлсіз жаратылыс. Ол осы әлсіздікті түсінген кезде өзіне пана болатын ұлы күшті іздейді. Міне, біз сол күшті тауып, соның панасына кіруге ұмтылған адамның қам-қарекетін «истиғаза» дейміз. Истиғаза – қандай қабілет тұрғысынан болса да адамның өзінің әлжуаз екендігін, «Құдайсыз қурай да сындыра алмайтынын» мойындауы. Осындай әлсіздігін, кемшілікке толы жаратылыс екенін мойындаған жан, міндетті түрде кемшілік атаулыдан ада, мәңгі Құдіретті Құдайды паналайды. Бұрынғылардан қалған мынадай сөз бар: «Кім өзін таныса, Раббысын да таниды».

«Истиғаза» – ой-сананы тазалау

Истиғаза – Құран оқитын кезде жасалуы керек етілген іс-әрекет. Алладан келген аяттарды дәуіріңіздің кірімен араластырып, көшеден көрген, медиадан білген, әлеуметтік желілерден алған мәдениеттердің бірі деп қабылдайтын болсаңыз, ешқашан Құран Кәрімді қырағат та, тиләуат та, тәртил де жасай алмайсыз.2 Осы тұрғыдан қарағанда, «Аллаға ғана емес, Құранға да серік қоспау қажет екен-ау» дейсіз. Сіз Құранды түсінуге тырыса бастағанда-ақ шайтан тұтқиылдан шабуылдап, бүгінгі күнге дейін әсерленген өркениеттердің өрмегі аясында ғана ұғынуға итермелеп, ой тұнығын лайлап бағады. Сол кезде мұсылман кісінің истиғазаға мұқтаждығы арта түседі. Ой-сананы әртүрлі ластықтан ада етіп, яғни, истиғаза жасап болғаннан кейін барып, «Құранды қалай түсінсек болады?» деген сұрақтың кезегі келеді. Демек, Раббыңызбен сөйлесуіңіз үшін Раббыңызға сиынуға мәжбүрсіз.

«Истиғаза» – Аллаға уәде беру

Истиғаза жасаған мұсылман мен Хақ Тағаланың арасында бейне бір мынадай сұхбат жүргендей болады: «Уа, құлым! Шайтанның атасы Ібіліс менің алдымда құрдай жорғалап періштелер секілді құлшылық ететін. Бабаң Адамға сәжде жасауға бұйырғанымда, тәкаппарланып маған қызмет қылудан бас тартты. Ол әлі күнге дейін адамзатқа деген кегін арқалап арандатумен келе жатса да, неліктен сен оны жақсы көресің?! Ол сенің жақсылыққа деген ниетіңнің барлығын күл-талқан етуге құмбыл, сен болсаң оның мақсатына көмек қолын созасың. Мұндай соқтықпалы соқпақтан қашу үшін истиғаза жаса!» – деген Жаратушыға пенде: «Ләббәйкә, Алла! Мен шайтанның жолынан алыспын, дұшпаныма дос сынды қарым-қатынас жасаудан аулақпын! Өзіңнің панаңа, қамқорлығыңа сиынамын!» деп жауап қатады.

«Истиғаза» – тілді тазалау

Дана кісілер истиғаза жайлы былай деген екен: «Құран қырағат етер кезде міндетті түрде истиғаза айту керек. Себебі пенде баласы өтірік айтумен, ғайбат етумен, өсек-аяңға қосылуымен тілін кірлетеді. Сондықтан Алла Тағала құлына истиғаза арқылы тілін тазалауды бұйырған. Себебі кіршіксіз уахи тап-таза тілге ғана жарасады»3.

«Истиғаза» жасағанға берілетін сый

Истиғаза жасау Құдай Тағаланың құлдарынан талап еткен нәрсесі екендігі белгілі болды. Мұның жарқын үлгісін, қалай жасап, нендей сый-сияпатқа ие болудың жөн-жобасын ардақты пайғамбарлар көрсеткен. Сондықтан санасы сау, ақылы аман адам баласы үнемі Аллаға сиынып, истиғазамен өмірін өрнектеуі қажет. Истиғаза жасаған адамға Алла тағала міндетті түрде екі жақсылық береді.

Пайғамбарлардың екінші атасы Нұх «Уа, Раббым, өзім анық-қанығын білмеген мәселелер жөнінде сұраудан өзіңе сиынамын»4 деп истиғаза жасаған еді. Оның бұл әрекетінің артынан дереу береке мен бейбітшілік келді. Құранда бұл: «Уа, Нұх, өзіңмен кемеде бірге болған бір топ әулетке біз берген есендікпен һәм құт-берекемен түс...»5 делінген.

Юсуф пайғамбар байлығы мен билігін, ажары мен қылығын араға салып азғыруға тырысқан әйелдің алдында «Аллаға сиынамын! Сенің күйеуің маған үй-жай берген қожайыным ғой»6 деп ұсыныстарынан бас тартты. Сонда Хақ Тағала оған екі жақсылық берді. Ол аятта «...Оны осылайша арсыздық пен жамандықтан қақтық, өйткені ол шынайы берілген құлымыз еді»7 делінген.

Сонымен қатар, Юсуфтың ағалары Мысырда қазынаның тұтқасын ұстап тұрған Юсуфтың «тұтқынында» қалуға міндетті болған інілері Биняминнің орнына өздерінің бірін алып қалуын Юсуфтан өтінген кезде мұның дұрыс іс емес екенін білдірген Юсуф: «Жоғалтқан затымыз жүгінен табылған адамның орнына басқа біреуді тұтқындау сынды жаман іс жасаудан Аллаға сиынамын...»8 деді. Сол кезде Алла Тағала оған екі сый-сияпат көрсетті. Бұл да аятта былай білдірілген: «Юсуфтың әке-шешесін таққа көтеріп құрмет көрсетті. Олар Юсуфке бас иіп сәжде жасады»9.

Мұса пайғамбар қауымына «Бақара» сүресінде баяндалғандай сиыр союға әмір еткен кезде, артынан ерген елі: «Сен бізді мазақ етіп тұрсың ба?!» – дейді. Сонда Мұса оларға: «Тіпті әзілдеуге болмайтын мәселені мазаққа айналдыратын надандардың қатарында болудан Аллаға сиынамын»10 деді. Сол кезде Алла Тағала Мұса пайғамбарға да екі сыйлық жасады, бірі – жалған жаладан құтқарды, екіншісі – өлген кісіні тірілтті. Бұл аятта былай білдірілген: «Біз ол сойылған сиырдың кейбір мүшесімен өлген кісінің денесін ұрыңдар дедік. Алла өлгендерді осылайша тірілтеді һәм сендерге аяттарын, белгілерін өстіп көрсетеді»11.

Мәриям анамыз дүниеге келген кезде ол кісінің анасы: «Мен оған Мәриям деп ат қойдым. Оны және оның ұрпақтарын қуылған шайтанның кесірінен сақта деп өзіңе сиынамын»12, – деді. Сонда Алла Тағала оған ырзық-несібенің ең пайдалысын берді әрі дұға-тілегін қабыл етті. Аятта бұл: «Раббысы оның атағанын өте көркем түрде қабыл етті әрі ол үшін алуан түрлі өсімдіктер өсірді»13 деп білдірілген. Мәриям анамызға Жәбірейіл періште адам бейнесінде келген кезде, ол бірден бойын жиып: «Мейлі сен қаншалықты тақуа жан болсаң да Рахманға сиынамын»14 дейді. Сол кезде ұлы Раббымыз Мәриямға әкесіз нәресте сыйға тартты һәм осы перзентінің балдай тәтті тілімен күнәсіз екенін, ары таза, адал жан екенін айтқызды.

Міне, байқап отырсақ, адамзаттың жолбасшысы болған пайғамбарлар мен Алла жолына берілген хас құлдардың тілі мен ділінен түспеген нәрсе – истиғаза. Ардақты пайғамбарымызға да аяттардың ішінде истиғаза жасауына бұйыра келген аяттар көп. Демек, жақсылық пен жамандық қатар аунап, рухани әлемде жүріп жатқан шайқастардың ішінен Алланың жәрдеміне сүйеніп аман шығу үшін адам баласы истиғазаға зәру.

«Истиғазада» неліктен «Алла» есімі келген?

«Ағузу билләһи (أَعُوذُ بِاللَّهِ) дегенде, біз Алла есімін ауызға аламыз. Раббымыздың басқа көркем есімдері мен сипаттарынан ерекше болған бұл есімі күллі жаратылысты дүр сілкіндіріп, күнәға бейімделіп бара жатқан жанның есін жиғызатын ұлы есім. «Алла» деген есімнің аясында Оның Қадир, Алим, Хаким есімдері үн қатып тұрады. Күнәдан тыйылған-тыйылмағанды білген Алим, оны жазалауға да Қадир (құдіретті). Құлдарын не нәрседен тыйған болса міндетті түрде оның астарында адамзаттың пайдасына жарайтын нәрселер жатады. Демек, бұл – ұлы Хакимнің бұйрығы. Осы және басқа да мағыналарды қамтығандықтан, мұсылман баласы үшін ең маңызды саналатын истиғазада Алла есімі айтылса керек.

Алла туралы ілім не үшін керек?

Біз «Истиғазаның» не екенін, қалай жүзеге асатынын һәм тілі мен ділінен тастамайтын кісіге Алла тағаланың қандай сый-сияпат жасайтынын білдік. Енді осыншалықты сый-сияпатты үйіп-төккен, шайтанның дұшпан екенін ескертіп, бақытты ғұмыр кешудің жолдарын үйреткен Алла кім? Осы мәселені егжей-тегжейлі түсінуге тырысамыз. Себебі адам баласының ішінде өзі қасиет тұтатын құдірет бар. Тылсымды қасиет тұтуға бейім сол сезімін дұрыс бағытқа бұрмаса, яғни, Алланы дұрыс танымаса іс-әрекеттерінде де дұрыстық болмайтыны белгілі. Бәлкім, ол «Алла» деп ат қойып алып басқа нәрсеге табынып жүрген шығар. Сондықтан Алланы тану, түсіну өте маңызды. Егер, Алланы дұрыс танысақ, тап басып түсінсек, бүкіл проблемалар шешіледі. Себебі өмір – Аллаға иман келтірмей-ақ көтере салатын жүк емес, өмір – өте ауыр нәрсе. Міне, осындай ауыр жүкті арқалаған адам баласының «Алла» деп ғұмыр кешуі, «Раббым» деп тілек тілеуі өмірдің мән-мағынасын аша түспек. Өйткені, әрбір жаратылыс мақсатсыз емес. Алла тағала еш нәрсені мақсатсыз яки ойын-ермек болсын деп жаратпаған. Өкінішке орай, қазіргі өмір Алладан алыстап, осының салдарынан әрбір нәрсе өзінің мән-мағынасын ұмытып, Құдай қойған мақсат-межеден ұзақтап бара жатқандай. Мән-мағынасыз өмір – керексіз жүк, мақсатсыз жан – ешкім емес. Мақсатсыз адамдар мекендеген өмір тірі жаназаларды қойнына алған қабірден басқа еш нәрсе емес. Уахи арқылы бой көтерген өмірдің түп-тамырында Алла бар. Демек, өмірім мәнді болсын, істерімнің мазмұн-мағынасы болсын деген кісі Алла сүйген түсінікке сай ғұмыр қалыптастыруға міндетті. «Алла» деп сүрілген өмірдің таухид һәм әділдік атты қос қанаты бар. Таухид қанаты адам мен Халиқтың (Жаратушының), ал әділдік қанаты болса адам мен махлуқтың (жаратылғандардың) арасындағы байланысты реттейді. Адам баласы осы қос қанаты арқылы әуелейтін болса, әу бастағы мақсатынан айнымай межелі жерге жетеді. Адам өмірдегі бар бақытты осы қос қанат арқылы ғана таппақ. Егер қос қанаттың бірі майырылса, мақсатына еш уақытта жете алмайды. Таухид жоқ жерде әділдік жоқ, әділдік жоқ жерде таухид туралы сөз айту – жалған. Бұған абыз тарихтың қойнауындағы әртүрлі оқиғалар дәлел, адамзат тарихынан мыңдаған мысал алуға болады. Қанаты сынған құс қанша талпынса да көтеріле алмай, көтерілсе де ұзай алмай құлайтыны секілді, Құдайын танымаған, соның кесірінен жаратылыстың мақсатын білмеген адам да күндердің күні құлайтыны анық. Мұндай адамдар өздерінің әрі өзгенің өмірін зынданға айналдырады.

Екіншіден, осынау ғаламдағы «жоқ» деген сөздің антонимі болған «бар» деген сөзге сыйған бүкіл болмыстың ішінде көзбен көрінгендерден гөрі көзге көрінбегендердің күш-қуаты әлдеқайда басымырақ келеді. Физикалық болмыстан гөрі, метафизикалық әлем күштірек, метафизикалық болмыс физикалық заңға сыйған жаратылыстардан әлдеқайда кең, физикалық жаратылыстардан гөрі метафизикалық болмыстардың әсері де ұзағырақ. Ең алдымен осыны қабылдауымыз керек. Шапалақпен ұрған қатты ма әлде токтың ұрғаны қатты ма? Токтың соққаны әкенің соққанына мүлде ұқсамайды. Әкенің соққысы токтың ұрғанынын қасында «айналайын» боп қалатыны белгілі. Ток көрінбейтін болса, шапалақ көзге көрінетін нәрсе. Рух күшті ме, дене күшті ме? Ақыл мықты ма әлде мидың өзі мықты ма? Демек, көрінбейтін нәрселер көрінетіндерден әлдеқайда күштірек. Ендеше, адамның рухы да осындай құдіретті нәрсе. Ол құдіретті нәрсенің азығы да өзінен миллион есе құдіретті азыққа мұқтаж. Ол азық – Аллаға деген иман. Алла туралы ілім рухқа сол үшін керек. Рухты физикалық заңдылықтарға негізделген азықтармен тойдыру мүмкін емес.

Осы тұста мынаны да айта кеткен жөн, Құран таныстырған Алла – Рахман, Рахим. Алла Өзі жаратқандардың ешбіріне ұқсамайды. «Алла» деп ойға оралып, санамен елестетілген нәрсе – Алла емес. Өйткені ақыл шектеулі һәм мәңгі емес, Алла мәңгі һәм шексіз. Соңы болған һәм шектеулі нәрсе мәңгі һәм шексіз нәрсені қаузап ұға алмайды. Сондай-ақ Алла – бас салып азаптамайды. Өкінішке орай, Алланың мейірімін бір жаққа ысырып қойып, үнемі азап пен қарғысқа құмбыл Құдай деп түсіндіріп жүргендер жоқ емес. Оған қоса, «Жүйесіз жарататын Алла» деп түсіндіргісі келетіндер де бар. Мұны «қалағанын азаптайды», «қалағанын кешіреді» деген аяттармен қуаттағысы келеді. Қалағанын тозаққа тоғытып, қалағанын жәннатқа шығаратын Алла деп түсіндіреді. Қорқытатын, үркітетін, өртейтін, ұратын-соғатын Алла деп таныстыруға тырысады. Оның себебі белгілі, адам баласындағы қорқу атты сезімді Алланың Қаһһар есімі арқылы өз мүддесіне қолдану. Аллаға қорқу арқылы сену, қорқу арқылы құлшылық жасау христиандардан келген деуге болады. Себебі қорқу мен ренжітіп алмайын деп құрмет тұтудың (хушуғ) арасында жер мен көктей айырмашылық бар екенін ақылды мұсылман біледі. Мұсылмандар бір ғана нәрседен қорқады: ол – Алланың махаббатынан мақұрым қалу. Бұл Құран терминінде «хашиятун» деп аталған. Сол үшін құлшылықты жақсы көріп жасауға, сүйіспеншілік танытып иман етуге шақырады.

Алла өзін танытты

«(Оларға) айт: «Ол – Алла, жалғыз. Алла – Самад (ешкімге және еш нәрсеге мұқтаж емес, керісінше күллі жаратылыс оған мұқтаж). Ол тумаған да туылмаған. Оның ешбір теңдесі де жоқ»15.

«Алла кім?» десең...

«Ол – өзінен басқа құдай болмаған Алла, жаратылыстың жалғыз Иесі, күллі қасиеттердің қайнары, мәңгі жетістік пен тыныштықтың қайнары, сенімділік пен иман берген (жақсы мен жаманның ара-жігін ажыратуда) кәміл абыройдың иесі, ұлы һәм айбынды, әрқандай жағдайда қалағанын орындаушы, ұлылығы шексіз. Теңдессіз ұлы да Өзі, олардың серік қосқан әрқандай нәрседен алыс һәм жоғары.

Ол – Алла. Кемел жаратушы. Бүкіл жаратылыстың ең алғашқы үлгісін жаратқан, Өзі жаратқан ең алғашқы үлгілерге бейне берг